ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΥΘΟΣ || mythos@eroticos.gr
Ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος μιλά για τη μουσική από την εποχή της μελοποίησης του Καββαδία μέχρι σήμερα.
Για τον Θάνο Μικρούτσικο δεν χρειάζονται συστάσεις. Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της Ελλάδας μιλάει στην Thessnews για την καινούρια του δισκογραφική δουλειά, τα πρώτα του βήματα και τη μουσική από την εποχή του Καββαδία ως το σήμερα.
Σας συναντάω με αφορμή την κυκλοφορία της καινούριας σας δουλειάς, «Στην ομίχλη των καιρών», με βασική ερμηνεύτρια τη Μαριάννα Πολυχρονίδη.
Τη συνάντησα στις πρόβες του Καββαδία στο Badminton. Την ήξερα από παλιότερα, αλλά η ουσιαστική γνωριμία από την οποία προέκυψε η συνεργασία ήταν ο Καββαδίας, όπου εκεί διαπίστωσα ότι αυτή η κοπέλα έχει και μεγάλες φωνητικές δυνατότητες και μια εκφραστικότητα που συνδύαζε με την ακρίβεια. Της πρότεινα να δουλέψει κάποια πράγματα και εκεί αντελήφθην ότι έχει και προνομιακό χώρο. Και όταν το λέμε αυτό για κάποιον τραγουδιστή, σημαίνει ότι για τα τραγούδια που ανήκουν σε αυτόν τον χώρο δεν ζητάς κάποιον άλλον, ενδεχομένως πολύ σπουδαίο, για να τα πει. Το εκπληκτικό ήταν ότι κατά τη διαδικασία των προβών και της ηχογράφησης του δίσκου φάνηκε ότι τον διευρύνει αυτόν τον χώρο. Γιατί θα πω κάτι για μένα, το λέω γιατί δεν είναι αξιολογικό, απλώς είναι ένα γεγονός. Έχω ένα φάσμα αρκετά μεγάλο, χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι για την αξία μου. Και οι τραγουδιστές με τους οποίους συνεργάζομαι πρέπει να έχουν πολλές ικανότητες και κυρίως δυνατότητες να πηγαίνουν από το ένα είδος τραγουδιού στο άλλο.
Φαντάζομαι λοιπόν ότι ένας νέος τραγουδιστής, για να σταθεί δίπλα στον Θάνο Μικρούτσικο, θα πρέπει να ξεπεράσει τα όριά του.
Ακούγεται ίσως και λίγο βαρύγδουπο όταν το λέω εγώ, αλλά ευτυχώς το είπατε εσείς. Εάν πάρουμε ιστορικά τη δική μου πορεία, θα βρούμε τραγουδιστές που πριν από τη συνεργασία δεν υπήρχαν. Η περίπτωση του Γιάννη Κούτρα στη δεκαετία του ’70, ο οποίος μπήκε με τη μία στα βαθιά κάνοντας τη «μουσική πράξη» του Μπρεχτ. Ένα έργο ιδιαίτερα δύσκολο που δεν το τολμούσε κανείς από τους γνωστούς τραγουδιστές εκείνη την εποχή και αμέσως μετά ο βασικός ερμηνευτής του «Σταυρού του Νότου» του Νίκου Καββαδία. Πριν από μένα δεν υπήρχε στο στερέωμα. Δουλέψαμε όμως απίστευτα στο σπίτι, δουλέψαμε έναν χρόνο σχεδόν καθημερινά, αλλά χρειάστηκε να ξεπεράσει τις δυνατότητές του. Το ίδιο συμβαίνει με όλους. Τουλάχιστον με τους ανθρώπους τους οποίους διαμορφώνω. Υπάρχουν δύο κατηγορίες τραγουδιστών. Αυτοί που μέσα στην πορεία μου διαμόρφωσα και κάποιοι σπουδαίοι που τους βρήκα διαμορφωμένους. Και έκανα μερικά βήματα προς αυτούς και έκαναν αυτοί προς εμένα. Και αισθάνομαι ευγνωμοσύνη. Πώς να μην αισθανθείς ευγνωμοσύνη για τη Μίλβα, την Αλεξίου, τον Νταλάρα, τον Μητροπάνο, τον Μητσιά, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, παρότι με τον Βασίλη συναντηθήκαμε όταν ήταν νέος. Έχει άλλη χάρη να ξεκινάς με κάποιον από το μηδέν και να βλέπεις ότι καταφέρνει να ξεπεράσει τα όριά του.
Ξεκινήσατε πιάνο όταν ήσασταν τεσσάρων;
Και με έναν εκπληκτικό τρόπο έναρξης. Ήμουν τεσσάρων και είχα πάει να δώσω ένα γλυκό κουταλιού στη θεία μου, που ήταν εκπληκτική πιανίστα της εποχής. Μέναμε σε διπλανά νεοκλασικά σπίτια στην Πάτρα τότε και ανέβηκα 52 σκαλιά λαχανιασμένος και με κοιτάει με έναν περίεργο τρόπο και μου λέει «σήμερα θα παίξω για σένα». Με πήγε σε ένα πιάνο με ουρά, το ξεσκέπασε, γιατί είχε πεθάνει ο άντρας της και δεν έπαιζε τον τελευταίο καιρό, και άρχισε να παίζει. Γύρισε, με είδε και προφανώς ήμουν αποσβολωμένος. Και μου λέει «τώρα θα παίξεις εσύ». Παίρνει τα χέρια μου, τα βάζει πάνω στο πιάνο και αρχίζει να παίζει καθοδηγώντας τα χέρια μου να πατάνε στα πλήκτρα τα πρώτα μέτρα εκείνου του κομματιού. Αργότερα, όταν μεγάλωσα, μου είχε πει ότι ήταν Σούμπερτ. Το ηλεκτρικό ρεύμα που με διαπέρασε τότε με διαπερνάει και τώρα.
Το 1979 κυκλοφορεί ο «Σταυρός του Νότου». Έχει αλλάξει χέρια, γενιές αλλά παραμένει ολοζώντανος.
Ξέρετε τι έχει συμβεί με τον Καββαδία και τη δουλειά μου αυτή; Γιατί οφείλω να πω, και μιλώ για μεγάλους συνθέτες και μεγάλα έργα, ότι το κάθε έργο, όπως και να το κάνουμε, ανήκει καταρχήν στην εποχή του. Και θα ήταν παράλογο κάτι που γράφτηκε το 1810 να ανήκει σε άλλη εποχή. Αν ανήκε, θα είχε γραφτεί αλλιώς. Τα μεγάλα έργα είναι εμμέσως δικά μας έργα. Είναι έργα της ανθρωπότητας. Ο Μπετόβεν, οι συμφωνίες του, θα παίζονται και το 3500, αν υπάρχει ο Homo Sapiens, αλλά θα παίζονται ως μνημεία της ανθρωπότητας. Τι συμβαίνει όμως με τον «Σταυρό του Νότου» εδώ και 40 χρόνια; Αν ρωτήσετε έναν δεκαοχτάρη σήμερα ποιο είναι το έργο μου το τωρινό, μέσα σε αυτό θα σου πει και τον Σταυρό. Όχι όλοι, αλλά αρκετοί. Θέλω να πω ότι το θεωρούν έργο του τώρα. Του παρόντος τους. Και αυτό είναι το περίεργο. Και απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, ακόμα και στους μέγιστους συνθέτες μας δεν έχει συμβεί αυτό το πράγμα. Θεωρώ ότι αυτό που αποκαλύφθηκε με τη μελοποίηση στην περίπτωση του Καββαδία ήταν η ουσία του. Ενώ πριν τη μελοποίηση ο Καββαδίας εθεωρείτο ένας συμπαθής, καλός ποιητής που μιλάει για τα πλοία, για τη ζωή των ναυτικών, για τα λιμάνια, για τις πόρνες και για το ταξίδι, ενώ ο Καββαδίας επί της ουσίας έχει ως φόντο όλα αυτά για να μιλήσει στον νέο. Και να του πει «Αν αξίζει τον κόπο που ήρθες σε αυτόν τον πλανήτη, είναι για να ξεπεράσεις τα όριά σου. Για να ξεπεράσεις τις καταγεγραμμένες σου δυνατότητες. Για να κατακτήσεις το αδύνατο». Και πώς το λέει όλο αυτό; «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Βουτάει το πιο άγριο ζώο του πλανήτη, το πιο ανθεκτικό, και προκαλεί. Προσκαλεί και προκαλεί τους νέους να το δαμάσουν και να χορέψουν στο φτερό του. Αυτό είναι που πιάσανε οι πιτσιρικάδες της κάθε γενιάς και είναι ταυτισμένοι με αυτό, γιατί αυτό είναι κάτι που κάθε γενιά θα το κουβαλάει στην επόμενη.
«Όταν καταρρέουν οι άμυνές μας, στα ίσια μας φέρνουν οι ποιητές μας». Καλά το λέω; Έτσι δεν το είπατε;
Ξέρετε, στον κόσμο που ζούμε, και δεν μιλάω μόνο για την Ελλάδα, στον σύγχρονο κόσμο, βλέπετε ότι ο μέσος όρος, η μεγάλη πλειοψηφία, ακολουθώντας τις επιταγές των ΜΜΕ και την πλύση εγκεφάλου, λειτουργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Γυρίζοντας την πλάτη σε σημαντικά πράγματα. Αυτά εν δυνάμει είναι κτήμα του. Του ανήκουν και κάποια στιγμή θα το καταλάβει. Ο ποιητής, παρότι η φωνή του κανονικά θα έπρεπε να σκίζει τις καρδιές μας, φτάνει μέχρι χίλιους ή δυο χιλιάδες ανθρώπους. Βλέπουμε όμως ιστορικά ότι οι μεγάλοι ποιητές είπαν, όχι ως προφήτες αλλά ως ευαίσθητοι δέκτες που αποκάλυπταν τα κρυμμένα, αυτό που θα συμβεί αργότερα. Όταν το 1933 λέει ο Μπρεχτ, «Άννα, μην κλαις, θα γυρέψουμε βερεσέ από τον μπακάλη», αν βάλεις στη θέση του μπακάλη το σούπερ μάρκετ, είσαι στο σήμερα. Ναι ή όχι;
Επιστρέφω «Στην ομίχλη των καιρών». Άλκης Αλκαίος, Μάνος Ελευθερίου, Λίνα Νικολακοπούλου και ο νεότερος, ο Γιάννης Δούκας. Ήταν μάλλον προφητικό το 1990, η συνάντηση με τη Λίνα με το «Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια». Κράτησε αυτή η σχέση.
Είναι μυστήριο αυτό. Δουλέψαμε πριν από 28 χρόνια. Η Λίνα πριν από 4-5 χρόνια σταμάτησε να γράφει. Έκανε άλλα πράγματα. Όταν πέσαμε με τη Μαριάννα πάνω σε 2 τραγούδια της Λίνας, λέω κάτι της πηγαίνει με τα τραγούδια της Λίνας. Την παίρνω τηλέφωνο, είχαμε να μιλήσουμε δυο χρόνια, για να συναντηθούμε. Όταν βρεθήκαμε, γυρίζει και μου λέει, πριν καν με φιλήσει, «Σε περίμενα από καιρό». Αυτό μάλιστα επιβεβαιώθηκε σε μια δημόσια εμφάνιση του Γιάννη Κότσιρα, που είπε ότι όταν τη ρώτησε γιατί σταμάτησε να γράφει, απάντησε «Θα αρχίσω ξανά, όταν μου τηλεφωνήσει ο Θάνος Μικρούτσικος». Αυτά λοιπόν φαίνονται λίγο μεταφυσικά, αλλά τελικά έχουν σημασία. Γιατί η Λίνα, που είναι μια στιχουργός που εδώ και χρόνια και με πολλούς συνθέτες βρήκε το κοινό αίσθημα μέσα από τους στίχους της, το εξέφρασε. Εδώ έχει στίχους κάνοντας μια φοβερή βουτιά στον εσωτερικό της κόσμο.
Σας ανακούφισε αυτή η συνάντηση;
Μένει απλά να αποδειχτούν όσα λέμε. Αισθάνομαι ότι υπάρχει καινούρια εκκίνηση σε υψηλότερο επίπεδο.
Είσαστε ευτυχισμένος; Έχετε την ευτυχία του δημιουργού;
Είμαι ευτυχισμένος συνολικά. Γιατί κατάφερα να μιλάω με τους ήχους και να έχω έστω έναν αποδέκτη. Ουσιαστικό. Θα μου πείτε, παραείναι σεμνό αυτό που λες, όταν ο Καββαδίας έχει πουλήσει 2 εκατομμύρια δίσκους ή τραγούδια όπως «η Ρόζα», «η πιρόγα» είναι ακόμα εδώ. Όμως θεωρώ ότι όταν ανακαλύπτεις έναν αποδέκτη όχι επιφανειακό, επί της ουσίας, έκανες το μεγάλο βήμα. Εγώ αυτό το μεγάλο βήμα λοιπόν αισθάνομαι ότι το έκανα. Είμαι ευτυχής. Είμαι ευτυχής, γιατί υπάρχουν 4, 5 ίσως και 6 φορές που στη διαδικασία της δουλειάς μου έχω ξεπεράσει τα όριά μου. Είμαι ευτυχής για τα μικρά καθημερινά που μου συμβαίνουν, με τη γυναίκα μου, τα παιδιά μου, τους αγαπημένους μου. Είμαι ευτυχής όταν βρίσκω χρόνο να πάω στην Ισπανία, που είναι η τελευταία μου αγάπη. Αντικατέστησε την Σκωτία, που είχε αντικαταστήσει το Παρίσι. Μου αρέσουν οι διαδρομές σε χώρους με ιστορία, σε δρόμους με λιθόστρωτα που περιέχουν ιστορία. Μου αρέσει να περπατάω προς το μέλλον μεν, με το κεφάλι στραμμένο προς τα πίσω, για να μπορέσω να βλέπω με όποια ευαισθησία έχω, την πορεία του ανθρώπου. Γιατί αυτό είναι το μεγάλο θαύμα.
Από το φύλλο της THESSNEWS #43 (04/03/2017-05/03/2017)
