Οι κατακόμβες της Θεσσαλονίκης παραμένουν αστικός μύθος δημιουργώντας ιστορίες γύρω από θρύλους, πρόσωπα και γεγονότα. Ή μήπως τελικά δεν είναι μύθος;
Υπάρχει κατακόμβη που συνδέει την κρύπτη του Αγίου Δημητρίου με τον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας; Το επταπύργιο συνδέεται με υπόγεια στοά με τον Λευκό Πύργο; Οι υπόνομοι κρύβουν μυστικά μονοπάτια που οδηγούν σε κρυφές γωνιές; Ιστορίες συνομωσίας ή όχι; Σίγουρα στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, σε ένα από τα πολυσύχναστα σημεία της, υπάρχει υπόγεια κατακόμβη που παραμένει άγνωστη σε πολλούς.
Ο μικρός παράδεισος στο κέντρο της πόλης
Στη συμβολή των οδών Ικτίνου, Μακένζι Κινγκ και Παύλου Μελά, απέναντι από τον ναό της Αγίας Σοφίας και ακριβώς κάτω από τον πολύβουο δρόμο όπου περνούν καθημερινά εκατοντάδες αυτοκίνητα και πεζοί, βρίσκεται ένας μικρός παράδεισος.
Αν σταθεί κανείς στο «μπαλκόνι» του δρόμου της Μακένζι Κινγκ, θα αντικρίσει από κάτω μια όαση, μια αυλή με δέντρα και γλάστρες, ανάμεσα στις πολυώροφες πολυκατοικίες, στην καρδιά του αστικού ιστού της Θεσσαλονίκης. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι εκεί βρίσκεται ο ναός και η κατακόμβη με το αγίασμα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Η αόρατη κατακόμβη του Ιωάννη του Προδρόμου
Ο ναός είναι μικρός και έχει ιδιαίτερο σχήμα, με τη δεξιά πλευρά να είναι κατασκευασμένη από γυαλί και πρασινόλιθους. Ακριβώς μέσα στον ναό, μόλις κανείς εισέλθει από την είσοδο, αντικρίζει μαρμάρινα σκαλάκια που οδηγούν στην κατακόμβη με το αγίασμα.
Η κατακόμβη, η οποία ανακαλύφθηκε το 1892 από τους ιδιοκτήτες του οικοπέδου, αποτελείται από διαδρόμους και τρία θολωτά δωμάτια με φεγγίτες που βρίσκονται αρκετά μέτρα κάτω από την αυλή του ναού. Στο ένα από τα δωμάτια ή κρύπτες αναβλύζει το αγίασμα, με την αίσθηση της υγρασίας να είναι έντονη παντού. Η πολύ καλά πλέον συντηρημένη κατακόμβη (έγιναν έργα αποστράγγισης που δεν επηρεάζουν την τοιχοποιία) δεν δημιουργήθηκε για λατρευτικό χώρο, αλλά πρόκειται σύμφωνα με τους ειδικούς για ένα σύστημα αγωγών θέρμανσης νερού. Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια η κατακόμβη λειτουργούσε ως θερμαντήρας λουτρού που εξυπηρετούσε το Στάδιο. Αργότερα, λέγεται ότι εκεί φυλακίστηκε και μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος, ενώ για άλλους, εκεί παρέμεινε για αρκετό καιρό μέχρι να μεταφερθεί στην Κρύπτη (η κατακόμβη στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου) όπου εκτελέσθηκε.
Την ίδια χρονιά που ανακαλύφθηκε η κατακόμβη έγινε σύντομη ανασκαφή από τον Πέτρο Παπαγεωργίου, ο οποίος ανακάλυψε ένα προσκυνητάρι του 10ου ή του 11ου αιώνα και σύμφωνα με μαρτυρίες βρέθηκε παράσταση δέησης με προσωπογραφία γενειοφόρου κτήτορα και την επιγραφή «Κύριε μνήσθητι Γεωργίου του Ιορέμη».
Το 1932 οι ιδιοκτήτες αποφασίζουν να ανεγερθεί στο οικόπεδο κτήριο και ξεκινούν οι χωματουργικές εργασίες. Τότε διαπιστώνεται ότι στο οικόπεδο υπάρχουν σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα.
Παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο
Η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως ένα παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο, μια κολόνα καθώς και διάφορες μαρμάρινες πλάκες. Έχει εξαγωνικό σχήμα και βρίσκεται στην αυλή του ναού. Πιθανότατα να ανήκε στον ναό της Αγίας Σοφίας και λέγεται ότι σε αυτό βαφτίστηκε ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος. Κατά άλλους πρόκειται για νυμφαίο που αποτελεί τμήμα των ρωμαϊκών λουτρών μαζί με την κολόνα. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι στο σημείο υπήρχε αρχαίος ναός και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Πέτρο Δεβολή, το εξάγωνο κτήριο χτίστηκε ως χριστιανικό βαπτιστήριο εξαρχής και πρόκειται για ένα είδος κενοταφίου που μέσα περιλάμβανε το λύθρο με το αποξηραμένο αίμα του Αγίου Δημητρίου.
Ο κρυμμένος ναός
Τα θυρανοίξια του ναΐσκου έγιναν στις 28 Αυγούστου 1940 από τον Μητροπολίτη Γεννάδιο. Η διαμόρφωση της οδού Μακένζι έγινε περίπου την ίδια περίοδο και τότε ανεγέρθηκε ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Το 1990 υπήρξε η ανάγκη επέκτασης του ναΐσκου και με έγκριση της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έγινε μελέτη, κατεδαφίστηκε ο παλιός ναός και πήρε τη μορφή που βλέπουμε σήμερα με τη γυάλινη κατασκευή και την τοποθέτηση εξέδρας με 44 καθίσματα. Υπεύθυνος για τη συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των σπάνιων κειμηλίων του ναού ήταν ο αρχιτέκτονας Πέτρος Δεβολής.
Μέχρι και το 1922 εικάζεται ότι η κατακόμβη ήταν ενωμένη με το υπόγειο βαπτιστήριο της Αγίας Σοφίας, ώσπου και διαχωρίστηκε τελείως, ενώ άλλες αναφορές θέλουν να συνδέεται υπόγεια με την κρύπτη του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου, όπου με την κατασκευή του δρόμου διακόπηκε η επικοινωνία με την υπόγεια στοά.
Αξίζει να κατέβει κανείς τα σκαλιά που βρίσκονται επί της Μακένζι Κινγκ και να βρεθεί στην υπέροχη αυλή του ναού. Το γεγονός ότι είναι κάτω από το επίπεδο του δρόμου δημιουργεί μια εξαιρετικά ήσυχη γωνιά χωρίς τον θόρυβο της πόλης. Η ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο μοναδική αν συνδυάσει κανείς ένα ποτήρι κρασί ή ακόμα και γεύμα στα δύο εστιατόρια που βρίσκονται μέσα στον χώρο.
Ο Ιερός Ναός, η κατακόμβη και το αγίασμα είναι ανοικτά και επισκέψιμα καθημερινά από τις 7:30 π.μ. ως τις 12:30 μ.μ. και το απόγευμα από τις 5 ως τις 6:30 μ.μ. Η θεία λειτουργία τελείται κάθε Τρίτη και κάθε δεύτερη Κυριακή κάθε μήνα.
Από το φύλλο της THESSNEWS #140 (12/01/2019-13/01/2019)
