Ο βανδαλισμός του εβραϊκού μνημείου πριν μερικές μέρες μέσα στον χώρο των πανεπιστημίων μόνο οργή μπορεί να προκαλέσει.
Άγνωστοι έβαψαν με μπλε μπογιά το μνημείο, το οποίο ανεγέρθηκε το 2014 στη μνήμη του παλιού νεκροταφείου στην πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ, όταν το 1942 βεβηλώθηκε ολοσχερώς.
Η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εβραϊκή κοινότητα, που άκμαζε στην πόλη από τον 1ο αιώνα π.Χ. Συνεχίζεται με τον διωγμό των Σεφαραδιτών από την Ισπανία και την εγκατάστασή τους στην πόλη, την εξόντωσή τους από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας στα κρεματόρια του Άουσβιτς –Μπίρκεναου και τον βίαιο εκτοπισμό τους με τα τρένα δίχως επιστροφή. Όσοι κατάφεραν να επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη, ξαναέχτισαν τη ζωή τους από την αρχή, προσπαθώντας να επουλώσουν τις πληγές και να συνεχίσουν στην πόλη που αγάπησαν, έζησαν, δημιούργησαν και πρωτοπόρησαν.
Το μεγαλύτερο εβραϊκό νεκροταφείο της Ευρώπης
Η εβραϊκή νεκρόπολη της Θεσσαλονίκης τοποθετείται κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή στο τμήμα ανάμεσα στα κτήρια της Θεολογικής και Νομικής Σχολής και στο κτήριο της Διοικήσεως. Το νεκροταφείο οργανώθηκε έξω από τα ανατολικά τείχη της πόλης μεταξύ δύο χειμάρρων και από τα βόρεια οριοθετούνταν από τη σημερινή οδό Αγίου Δημητρίου και νότια από τη σημερινή Εγνατία οδό.
Στο νεκροταφείο υπήρχαν περίπου 400.000 τάφοι και ανάλογος αριθμός τάφων μικρών παιδιών (η εβραϊκή θρησκευτική παράδοση απαγορεύει τον εκταφιασμό). Η νεκρόπολη ονομαζόταν «Λα Πουέρτα Ρεδόντα» (η Στρογγυλή Πύλη), ενώ υπήρχαν επιμέρους τμήματα με διαφορετικές ονομασίες όπως «Πουέρτα Τσίκα», «Λα Χολέρα Γκράντε», «Ελός Πινός», «Ελός Σαρανόδος», «Ενλάδο ντε λος Μααμινίμ». Οι οικογενειακοί τάφοι των επιφανών εβραϊκών οικογενειών, όπως των Αλλατίνη, Σεβή κ.ά, περιβάλλονταν από τοίχο, ενώ παράλληλα σε ξεχωριστό χώρο υπήρχαν οι τάφοι των Ντονμέδων, δηλαδή των εξισλαμισμένων εβραίων. Η νεκρόπολη ήταν δεντροφυτεμένη με πέτρινο περίβολο και οι τάφοι έφεραν επιτύμβιες στήλες. Η παλαιότερη επιγραφή εντοπίστηκε κοντά στο κτήριο της Φιλοσοφικής Σχολής από τον ραβίνο Μίκαελ Μόλχο το 1953 και χρονολογείται περίπου το 1493.
Οι επιγραφές ήταν γραμμένες στην εβραϊκή γραφή αλλά και στη γλώσσα της χώρας καταγωγής του εκάστοτε θανόντα.
Οι πρώτοι βανδαλισμοί και οι απαλλοτριώσεις
Από τον 19ο αιώνα και μετά ξεκινά η οδυνηρή περιπέτεια, όπως αποδείχτηκε, του εβραϊκού νεκροταφείου.
Το 1821 χρησιμοποιήθηκαν μαρμάρινες πλάκες των τάφων για την ενίσχυση των τειχών και το 1890 μετά την κατεδάφισή τους και τη διάνοιξη της οδού Χαμιδιέ (σημερινή Εθνικής Αμύνης), απαλλοτριώθηκε το ανατολικό τμήμα του νεκροταφείου.
Το 1930 δημοσιεύεται νομοσχέδιο έπειτα από σύσταση του υπουργού – γενικού διοικητή Μακεδονίας, Στυλιανού Γονατά, για απαλλοτρίωση του νεκροταφείου, τη μεταφορά του σε άλλο σημείο και την ίδρυση πανεπιστημίου στη θέση του.
Το 1931, μετά το πογκρόμ στη συνοικία Κάμπελ (29/6/1931), εκατοντάδες τάφοι λεηλατήθηκαν από μέλη της οργάνωσης «3Ε».
Το 1937 παραχωρείται από την ισραηλίτικη κοινότητα χωρίς καμία αποζημίωση, έκταση περίπου 12.399τμ, προκειμένου να επεκταθεί το πανεπιστήμιο, αφού προηγήθηκαν συζητήσεις και διαβήματα για την απαλλοτρίωσή του και τη μετατροπή του σε άλσος, ενώ παραχωρήθηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης νέος χώρος στη Σταυρούπολη για το νέο εβραϊκό νεκροταφείο, που υπάρχει μέχρι και σήμερα, το Ζέιτενλικ.
Η ολοσχερής καταστροφή
Τα πιο τραγικά γεγονότα όμως συνέβησαν την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν 11 Ιουλίου του 1942 όταν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής συγκέντρωσαν στην πλατεία Ελευθερίας περίπου 8.500 εβραίους άνδρες ηλικίας μεταξύ 18 ως 45 ετών και τους υπέβαλαν σε εξευτελιστικά και εξοντωτικά καψόνια και τους έστειλαν σε εξαναγκαστικά έργα. Τότε ο εργολάβος Ιωάννης Μίλερ βλέποντας ότι οι περισσότεροι πέθαιναν στα εργοτάξια, πρότεινε να εξαγοραστεί η καταναγκαστική εργασία από την εβραϊκή κοινότητα για να πληρωθούν εξειδικευμένοι εργάτες. Τότε, μετά από διαπραγματεύσεις του Μίλερ και του αρχιραβίνου Κόρετς, συμφωνήθηκε το ποσό των 2 δις δραχμών. Ο Μαξ Μερτεν, υπεύθυνος των πολιτικών υποθέσεων των γερμανικών αρχών, δέχτηκε την προσφορά με τον όρο να καταστραφεί το νεκροταφείο σε περίπτωση που χρειασθεί για στρατιωτικούς σκοπούς.
Τελικά, αν και ζητήθηκε χρόνος από την εβραϊκή κοινότητα για τη μεταφορά του νεκροταφείου, ο τότε γενικός γραμματέας της διοίκησης Μακεδονίας πρότεινε την ολική καταστροφή, ενώ ο Μέρτεν μέρος μόνο του νεκροταφείου κοντά στην πλευρά των Σαράντα Εκκλησιών. Τελικά, στις 6 Δεκεμβρίου 1942, προσλήφθηκαν 500 εργάτες από τον δήμο με την εντολή από τις ελληνικές αρχές την ολοκληρωτική καταστροφή…
Το πλιάτσικο του νεκροταφείου
Η εβραϊκή νεκρόπολη μετατράπηκε σε μια απέραντη μάντρα οικοδομικών υλικών και όσοι έζησαν τη βεβήλωση περιέγραφαν το νεκροταφείο σαν βομβαρδισμένη πόλη. Οι μαρμάρινες πλάκες που σκέπαζαν τους τάφους των νεκρών έγιναν στοίβες και βορά σε κάθε επίδοξο που ήθελε να φτιάξει το σπίτι του. Τα οικοδομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την επισκευή εκκλησιών, σχολείων, πεζοδρομίων, αυλών, δρόμων και σπιτιών. Στη μελέτη του Δαυίδ Σαλτιέλ αναφέρεται ότι η Ιωαννίδειος Σχολή ζήτησε και έλαβε 50.000 τούβλα και 100 τ.μ. μαρμάρου για την κατασκευή αποχωρητηρίων. Ο διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου ζήτησε από τις γερμανικές αρχές ταφόπλακες, με τις οποίες στρώθηκε η πλατεία και τα πεζοδρόμια γύρω από το Βασιλικό Θέατρο.Ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος πήρε 30.000 τούβλα για να χτίσει ένα υπαίθριο περίπτερο.Το νεκροταφείο της Αγίας Φωτεινής χρησιμοποίησε υλικά για την περίφραξη και την πλακόστρωση της αυλής ενός παρεκκλησίου. 17 από τις συνολικά 70 ενορίες, μεταξύ αυτών και του Αγίου Δημητρίου, κατέθεσαν ανάλογα αιτήματα για υλικά.
Ο εκτοπισμός των εβραίων ξεκίνησε από τη βεβήλωση και καταστροφή της εβραϊκής νεκρόπολης. Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί τη μεγάλη τραγωδία που θα ακολουθούσε μερικούς μήνες μετά, με τον βίαιο διωγμό τους στα κρεματόρια της Πολωνίας.
Από το φύλλο της THESSNEWS #114 (14/07/2018-15/07/2018)
