THESSHISTORY: Το Γενί Τζαμί

Στην οδό Αρχαιολογικού Μουσείου 30, κρυμμένο ανάμεσα στις ψηλές πολυκατοικίες, μέσα σε μια δεντρόφυτη αυλή, προβάλλει  το Γενί Τζαμί.

Το Γενί Τζαμί (νέο τζαμί) ιδρύθηκε από τους Ντονμέδες, εξισλαμισμένους Εβραίους, και ως εμπνευστής φαίνεται να είναι ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού, Μεχμέτ Χαϊρί πασάς, ο οποίος διέμενε στην απέναντι έπαυλη που σήμερα στεγάζει την Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ.

Σύμφωνα με την επιγραφή στην πρόσοψη, θεμελιώθηκε το 1900 και εγκαινιάσθηκε το 1902, σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι.

Δείγμα πολυτέλειας

Το τζαμί είναι το τελευταίο που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη και το μοναδικό στην περιοχή των Εξοχών. Ως λατρευτικός χώρος ξεχωρίζει για το εκλεκιστικό στυλ, το οποίο συνδυάζει ισλαμικά στοιχεία με δυτικοευρωπαϊκές επιρροές. Το κτίσμα θεωρείται αντίγραφο του τεμένους της Βαλιντέ Περτεβνιγιάλ στο Ακσαράι της Κωνσταντινούπολης με πιο λιτά χαρακτηριστικά. Εσωτερικά στηρίζεται σε κίονες, με τους εξώστες να ακολουθούν περιμετρικά.  Χαρακτηριστικός ήταν ο μιναρές του αλλά και οι κρήνες στον αύλειο χώρο που πλέον δεν υπάρχουν. Στο Γενί τζαμί υπερέχει η πολυτέλεια, δείγμα προσπάθειας των Ντονμέδων να αναγνωριστεί η κοινότητά τους και να αναδείξουν το κοσμοπολίτικο πνεύμα τους. Άλλωστε οι εξισλαμισμένοι Εβραίοι ανήκαν στην πλειοψηφία τους σε υψηλά εισοδηματικά στρώματα και κατείχαν σημαντικά κυβερνητικά αξιώματα. Έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών τους και είχαν δικά τους σχολεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα και τζαμιά.

Εκθεσιακός χώρος

Με τη συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών οι Ντονμέδες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλονίκη και το 1923 το τζαμί χρησιμοποιείται ως προσωρινός προσφυγικός καταυλισμός. Από το 1925 ως το 1963 λειτούργησε σε αυτό το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το 1986 περιέρχεται στην πολιτιστική υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης και χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος.

Διατηρητέο μνημείο

Αν και το 1938 ανακηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο,  κατεδαφίστηκε ο μιναρές και οι κρήνες της αυλής. Σημαντικές αλλοιώσεις δέχθηκε και ο περιβάλλων χώρος για τις ανάγκες διάνοιξης της οδού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Σήμερα, στον ιδιαίτερα ήρεμο και καταπράσινο αύλειο χώρο, φυλάσσεται πλούσια συλλογή μαρμάρινων γλυπτών της ρωμαϊκής εποχής και των προχριστιανικών χρόνων.

Από το φύλλο της THESSNEWS #97 (17/03/2018-18/03/2018)