Οι ιστορικές στιγμές που σημάδεψαν μια από τις πιο κεντρικές πλατείες της Θεσσαλονίκης που μετατρέπεται σε… πραγματική πλατεία
Η ιστορία της ξεκινά από τον 19ο αιώνα, όταν γκρεμίστηκαν τα τείχη της πόλης και άνοιξε το θαλάσσιο μέτωπο. Είναι η πλατεία που πήρε το όνομά της από τις εκδηλώσεις του κινήματος των Νεότουρκων το 1908, είναι η πλατεία που τον Οκτώβριο του 1912 έκανε θριαμβευτική είσοδο ο απελευθερωτικός στρατός, είναι ο χώρος που το 1916 υποδέχτηκε με πανηγυρισμούς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, είναι το σημείο που κατασκευάστηκαν πρόχειρα καταλύματα για του πυροπαθείς της φωτιάς του 1917 αλλά και των προσφύγων του 1922. Είναι και ο τόπος μαρτυρίου χιλιάδων Θεσσαλονικέων Εβραίων…
Από τις αρχές Μαρτίου 2019 αναμένεται να ξεκινήσουν οι εργασίες ανάπλασης της πλατείας που θα την μεταμορφώσουν σε τόπο μνήμης και χώρο αναψυχής. Το παρκινγκ αυτοκινήτων που λειτουργεί εκεί από το 1993 θα φύγει και στην θέση του θα δημιουργηθεί ένα βιοκλιματικό πάρκο.
Αν και υπήρξε απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης το 2013 να φύγει το παρκινγκ διότι ο χώρος είναι χαρακτηρισμένος ως κοινόχρηστος, αναμένεται απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για την διοικητική αποβολή της εταιρείας που έχει το παρκινγκ, κάτι που όφειλε να πράξει έως της 31 Δεκεμβρίου 2018.
Στο επόμενο διάστημα, σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο Τεχνικών Έργων και Περιβάλλοντος Θανάση Παππά, θα υπογραφεί και η σύμβαση με την ανάδοχο εταιρεία του έργου για να ξεκινήσουν οι εργασίες. Το έργο «Βιοκλιματική Αναβάθμιση Πλατείας Ελευθερίας» διαμορφώθηκε περίπου στα 2,5 εκατ. ευρώ, μετά την έκπτωση πάνω από 50% που κατέθεσε ο εργολάβος. Το έργο θα χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Πράσινο Ταμείο.
Εντούτοις παραμένει σε εκκρεμότητα η κανονιστική πράξη των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων στους δρόμους πέριξ της πλατείας, η οποία είχε μπλοκαριστεί στο δημοτικό συμβούλιο τον περασμένο Σεπτέμβριο, καθώς δεν είχε λάβει τις απαιτούμενες ψήφους για την έγκρισή της, η οποία αναμένεται να ψηφιστεί το επόμενο διάστημα.
Η νέα πλατεία
Σύμφωνα με το αρχιτεκτονικό σχέδιο των Θεμιστοκλή Χατζηγιαννόπουλου και Κωνσταντίνου Χαραλαμπίδη, οι οποίοι κέρδισαν το 2012 το πρώτο βραβείο για τον διαγωνισμό για την μελέτη του έργου, η πλατεία ελευθερίας θα συγκεράσει τα ιστορικά γεγονότα της πόλης που έχουν συνδεθεί με την πλατεία, σε συνδυασμό με τον χώρο πρασίνου έτσι ώστε να γίνει ελκυστική για τους πολίτες.
Η διαμόρφωση της πλατείας, συνολικής επιφάνειας επτά στρεμμάτων, της οποίας τα έργα θα ολοκληρωθούν μετά από ένα χρόνο, θα περιλαμβάνει:
Δενδροφυτεύσεις, τοποθέτηση καθισμάτων, βιοκλιματική αναβάθμιση του χώρου, ειδικά φωτιστικά ενδοδαπέδια σώματα τύπου «walk over» και φωτιστικά σε στύλους, τοποθέτηση ηλιακού ρολογιού που θα στοχεύει με ακρίβεια στα μνημεία των ιστορικών γεγονότων και τοποθέτηση δημόσιας υπαίθριας οθόνης (φωτεινός πίνακας τεχνολογίας led-info board) που θα παρέχει πληροφορίες για τα τρέχοντα γεγονότα της πόλης. Ταυτόχρονα όμως θα αναδειχθεί και η ιστορία της πλατείας με την μεταφορά του μνημείου ολοκαυτώματος σε περίοπτη θέση και παράλληλα θα αναδειχθεί το βυζαντινό τείχος που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του χώρου με την βοήθεια μιας κατασκευής η οποία θα φέρει ειδικά περισκόπια για την θέαση του τείχους.
Η ιστορία της πλατείας
Μετά την κατεδάφιση των τειχών το 1870 η οποία έγινε στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων (Tanzimat) της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για τον εκσυγχρονισμό και την αναδιάρθρωση της πόλης, η δυτική περιοχή που βρισκόταν εντός των τειχών άλλαξε ριζικά.
Αρχικά το 1866 κατεδαφίζεται το θαλάσσιο τείχος προς την θάλασσα και διαμορφώνεται η προκυμαία και ταυτόχρονα γίνεται η διάνοιξη της οδού Σαμπρή, σημερινή Βενιζέλου, από το διοικητήριο ως την θάλασσα. Μέχρι τότε δυτικά της πλατείας Ελευθερίας, έξω από τα τείχη, συγκεντρώνεται όλη η εμπορική δραστηριότητα της πόλης. Σύμφωνα με τον Ev Liya Celebi (1668), η Αιγυπτιακή αγορά αναπτύσσεται δυτικά της πλατείας, αποτελεί τμήμα της περιοχής Istira, τα σημερινά Λαδάδικα και περιλαμβάνει πεντακόσια καταστήματα. Με την κατεδάφιση των τειχών η πόλη ανασαίνει και το τμήμα μεταξύ Εγνατίας, Λιμανιού και Βενιζέλου διαμορφώνεται με καταστήματα, χάνια, εργαστήρια, ξενοδοχεία, τράπεζες κα.
Πλατεία Αποβάθρας-πλατεία Ολύμπου
Η πλατεία, μετά τις επιχωματώσεις, γίνεται χώρος της Αποβάθρας και δημιουργείται μια μικρή πλατεία ανοιχτή προς την θάλασσα. Αργότερα με την διάνοιξη της Βενιζέλου, ονομάζεται σε πλατεία Ολύμπου. Το όνομά της το πήρε από το εστιατόριο «Όλυμπος», που βρισκόταν αριστερά της και δεξιά της το πολυτελέστατο ξενοδοχείο «Όλυμπος Παλλάς» (κτίστηκε 1880). Ακριβώς μπροστά από την πλατεία, αγκυροβολούσαν μεγάλα πλοία και γινόταν η επιβίβαση και αποβίβαση των επιβατών.
Πλατεία Ελευθερίας
Η επανάσταση των Νεότουρκων, τον Ιούλιο 1908, δίνει και το όνομα στην πλατεία που παραμένει ως σήμερα, πλατεία Ελευθερίας. Η επανάσταση των Νεότουρκων εκδηλώθηκε κατά του αυταρχικού καθεστώτος του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, ο οποίος αναγκάστηκε να υποχωρήσει επαναφέροντας σε ισχύ το σύνταγμα του 1876. Η πολιτική αστάθεια και η κρίση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας άνοιξαν τον δρόμο σε Σέρβους, Βούλγαρους κομιτατζήδες, εθνικές ομάδες, ενόπλους και κακοποιούς. Με το κίνημα των Νεότουρκων και τις πολιτικές ανακατατάξεις, εξομαλύνεται η κατάσταση και σταδιακά οδηγεί στον τερματισμό του Μακεδονικού αγώνα. Η πλατεία Ελευθερίας γίνεται τόπος συμφιλίωσης στην πολυεθνική και πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη που το 1912 υποδέχεται πανηγυρικά τον ελληνικό στρατό και γιορτάζει την απελευθέρωση της πόλης.
Το Ταχυδρομικό Μέγαρο
Η φωτιά τον Αύγουστο του 1917, αλλάζει την εικόνα της Θεσσαλονίκης και καταστρέφει τελείως την πλατεία. Από την καταστροφική λαίλαπα γλιτώνει μόνο το Μέγαρο Στάιν με την χαρακτηριστική πράσινη σφαίρα που δεσπόζει στην πλατεία από την πλευρά της Βενιζέλου. Το πολυκατάστημα του μεγάρου Στάιν χτίστηκε το 1908 από τον Ερνστ Λόουι για λογαριασμό της αυστριακής εταιρείας Στάιν. Τότε τοποθετήθηκαν ξύλινες κατασκευές για να καλύψουν τις ανάγκες των πυροπαθών και αργότερα τους πρόσφυγες του 1922.
Τα νέα σχέδια του γάλλου αρχιτέκτονα Εμπράρ προβλέπουν στην θέση της πλατείας Ελευθερίας να κατασκευαστεί ένα μεγαλεπήβολο κτήριο που θα στεγάσει το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο και το Τελωνείο ενώ γύρω από αυτό προβλεπόταν η οικοδόμηση τραπεζών και γραφείων. Το 1920, ολοκληρώνεται η κατεδάφιση όλων των καμένων κτηρίων και ξεκινάει η ανέγερση του Ταχυδρομικού Μεγάρου η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγο της σαθρότητας του εδάφους (πριν την κατεδάφιση των τειχών, το θαλάσσιο τείχος έφτανε μέχρι την μέση της σημερινής πλατείας, η οποία αργότερα επιχωματώθηκε).
Το μαύρο Σάββατο της Εβραϊκής Κοινότητας
Η μέρα που μαύρισε την πλατεία Ελευθερίας είναι η 11η Ιουλίου 1942. Οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής διατάσουν τους Εβραίους άνδρες ηλικίας 18 ως 45 ετών να παρουσιαστούν στην πλατεία. Εκείνο το μαύρο Σάββατο 6.000-7.000 Εβραίοι συγκεντρώθηκαν κάτω από τον καυτό ήλιο για πολλές ώρες και με την απειλή των όπλων εξαναγκάστηκαν σε εξευτελιστικά μαρτύρια για να οδηγηθούν σε καταναγκαστικά έργα. Μέσα σε λιγότερο από δέκα εβδομάδες το 12% αυτών των ανθρώπων δεν άντεξε και άφησε εκεί την τελευταία του πνοή…
Οι 46.091 Θεσσαλονικείς Εβραίοι οδηγήθηκαν με τα τρένα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από αυτούς επέστρεψαν μόλις 1.950. Το γλυπτό μνημείο για το ολοκαύτωμα των Εβραίων, που τοποθετήθηκε στο νότιο τμήμα της πλατείας για να θυμίζει τα τραγικά γεγονότα, είναι έργο των αδερφών Γκλιντ και παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες σε ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.
Στις 28 Μαρτίου 1963 με βασιλικό διάταγμα θεσμοθετείται η πλατεία και ο κοινόχρηστος χώρος της, περνάει στα χέρια του δήμου Θεσσαλονίκης έπειτα από συμβόλαιο αγοράς από το Ταχυδρομείο. Ήδη όμως από την δεκαετία του ’50 η πλατεία δέχεται σταθμευμένα αυτοκίνητα και αστικά λεωφορεία. Αν και από το 1993 έχει χαρακτηριστεί ως χώρος πρασίνου, εξακολουθεί και λειτουργεί ως παρκινγκ…
Απ’ ότι φαίνεται, όμως, η πλατεία Ελευθερίας περνάει πλέον σε άλλη εποχή.
Από το φύλλο της THESSNEWS #144 (09/02/2019-10/02/2019)
