Ο Άγιος Δημήτριος έζησε στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 4ου αιώνα. Τότε η Θεσσαλονίκη ήταν το μεγαλύτερο εξαγωγικό λιμάνι, μια πόλη με εμπορική και οικονομική ακμή που την καθιστούσε κυρίαρχη στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο και ιστορικό Αριστοτέλη Μέντζο, οι πόλεις κατά μήκος του δυτικού σκέλους του Θερμαϊκού κόλπου επιχώνονται όπως η Πέλλα, που παύει να είναι λιμάνι και επικοινωνεί με μια διώρυγα, οπότε η Θεσσαλονίκη αποβαίνει το μεγάλο λιμάνι της Μεσογείου. Η κατάκτηση της πόλης από τους Ρωμαίους και η διεύρυνση του κράτους με την κατασκευή της Εγνατίας οδού και την ένωση στα δυτικά με τη Ρώμη και ανατολικά με το Βυζάντιο καθιστούν τη Θεσσαλονίκη ένα διαπολιτισμικό κέντρο.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης
Τα γεωγραφικά όρια της πόλης περιορίζονται από τους χείμαρρους, στα δυτικά από τον Δενδροπόταμο και ανατολικά από τους χείμαρρους του «Στρατηγείου» και «Κωνσταντινίδη». Οι χείμαρροι σπρώχνουν την ακτογραμμή προς τη θάλασσα και στα χρόνια του Κασσάνδρου το θαλάσσιο σύνορο φτάνει ως την Εγνατία, με το κέντρο της πόλης να περιορίζεται βορειοδυτικά, εκεί που υπάρχει σήμερα το Διοικητήριο. Αυτό το μαρτυρούν και ευρήματα όπως ο αρχαϊκός ναός της Αντιγονιδών.
Η Ρωμαϊκή πόλη παρουσιάζει οικονομική και εμπορική άνθηση. Μετά τον τελευταίο ελληνορωμαϊκό εμφύλιο μεταξύ των διαδόχων του Καίσαρα και των Δημοκρατικών Βρούτου και Κασίου, η Θεσσαλονίκη αποκτά οικονομικά προνόμια – απαλλαγή από εισφορές στο κρατικό ταμείο – και αυτό εκφράστηκε με δημόσια έργα όπως οι πλακοστρώσεις των δρόμων, η ίδρυση της Ρωμαϊκής αγοράς, η στοά των Μαγεμένων, το βουλευτήριο –ωδείο κ.ά.
Κατά τη διάρκεια του 3ου αιώνα η Θεσσαλονίκη αποκτά ένα μεγάλο διοικητικό κέντρο. Τα ελληνιστικά τείχη της πόλης, από τα δυτικά βρίσκονται λίγο πριν την οδό Βενιζέλου και ανατολικά φτάνουν ως την οδό Φιλικής Εταιρείας και τα Ρωμαϊκά μνημεία βρίσκονται συγκεντρωμένα ανατολικά της οδού Βενιζέλου, δυτικά της οδού Πλάτωνος, νοτίου της Κασσάνδρου και βόρεια της Εγνατίας. Οι σημερινοί παράλληλοι δρόμοι της Εγνατίας όπως η Ιουστινιανού, η Φιλίππου, η Πτολεμαίων, η Αγίου Δημητρίου και η Κασσάνδρου συμπίπτουν με τους αρχαίους.
Το πολιτειακό καθεστώς
Την περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων, οι πόλεις διοικούνταν με δημοκρατικό τρόπο. Η Ρώμη δεν επεμβαίνει στην αυτοδιοίκηση των πόλεων, αντιθέτως την ενισχύει. Το πολιτειακό σύστημα είναι καθρέπτης του πολιτειακού συστήματος που επικρατούσε στη Ρώμη. Υπάρχουν εκλεγμένοι βουλευτές (κληρονομικοί), γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίοι συνεδριάζουν στο βουλευτήριο (σημερινό ωδείο στην αρχαία Ρωμαϊκή αγορά) και αποφασίζουν για την πολιτεία. Η βουλή των Μακεδονικών πόλεων εξέλεγε κάθε χρόνο μια ομάδα η όποια είχε την αντίστοιχη λειτουργία που είχαν οι Ύπατοι στη Ρώμη και ονομάζονταν πολιτάρχες.
Σε αυτή την εύρωστη οικονομικά πόλη ζει ο Άγιος Δημήτριος, ο οποίος προέρχεται από αριστοκρατική οικογένεια που έλκυε την καταγωγή της από το ελληνιστικό βασίλειο της εποχής του Κασσάνδρου. Ο Δημήτριος ήταν ένας νέος που είχε δεχθεί αθλητική και στρατιωτική εκπαίδευση στο γυμνάσιο της πόλης, όπως και όλοι οι νέοι, είχε διακριθεί ως στρατιώτης σε πολέμους και απολάμβανε πολιτικά αξιώματα, ήταν βουλευτής. Υπήρξε μια προσωπικότητα κύρους και ως βουλευτής υποστήριζε δημόσια τον Χριστιανισμό.
Ο διωγμός των Χριστιανών
Εκείνη την περίοδο οι Χριστιανοί δέχονται τους πιο σκληρούς διωγμούς και ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας της τετραρχίας, Διοκλητιανός (284 – 305 μ.Χ.), επιβάλλει τη μοναρχία και αναθέτει στους διοικητές των επαρχιών να εφαρμόσουν μια διάταξη που καλούσε τους Χριστιανούς να προσέλθουν και να αναγνωρίσουν τη θεϊκή υπόσταση του αυτοκράτορα. Όποιος δεν συμμορφωνόταν, δεχόταν ποινή όπως δήμευση της περιουσίας, καταναγκαστικά έργα στα λατομεία, απώλεια της προσωπικής ελευθερίας ακόμα και θανατική ποινή.
Η σύλληψη και η φυλάκιση του Δημητρίου
Ο Αριστοτέλης Μέρτζος περιγράφει στην ThessNews τα ιστορικά γεγονότα της εποχής : «Τον Σεπτέμβριο του 304μ.Χ ο Καίσαρας Γαλέριος καταλύει στη Θεσσαλονίκη έπειτα από την εκστρατεία στον Δούναβη και ως νέος ηγεμόνας θεωρεί υποχρέωσή του να εφαρμόσει τους νόμους του Διοκλητιανού. Ο Καίσαρας Γαλέριος μαθαίνει τη δράση του Δημητρίου, ότι προπαγανδίζει δηλαδή τον Χριστιανισμό δημόσια, και στέλνει μεικτή περίπολο να τον βρει και να διερευνήσει τι ακριβώς συμβαίνει. Παράλληλα όμως εκείνη την περίοδο γίνονται αγώνες μονομαχίας, οι οποίοι θεωρούνταν το αποκορύφωμα των θεαμάτων. Ο Γαλέριος ξεκινάει από την κατοικία του για να παρακολουθήσει τους αγώνες στο στάδιο, το οποίο πιθανότατα τότε βρισκόταν μεταξύ των σημερινών οδών Ολύμπου και Αγίου Δημητρίου. Συγχρόνως το απόσπασμα μεταφέρει τον Δημήτριο προς την οικία του Γαλερίου. Οι δύο συνοδείες συναντώνται και ο Γαλέριος μόλις βλέπει τον Δημήτριο κατεβαίνει από την άμαξα και τον ρωτάει ποιος είναι και τι ακριβώς συμβαίνει. Ο Δημήτριος τότε αποκρίνεται ότι πιστεύει στον Χριστιανισμό. Ο αυτοκράτορας ακούγοντας ότι παρακούει τις διαταγές του, διατάζει να τον φυλακίσουν στα ρωμαϊκά λουτρά (η σημερινή κρύπτη κάτω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου) και σπεύδει στο στάδιο για τους αγώνες μονομαχίας».
Η μονομαχία του Νέστορα και ο θάνατος του Δημητρίου
«Οι μονομαχίες εκείνη την περίοδο ήταν πολύ δημοφιλείς. Όλες οι πλούσιες οικογένειες της Ρώμης είχαν δικό τους μονομάχο, κάτι το οποίο τους έδινε πάνω απ’ όλα κύρος, τον πλήρωναν και κέρδιζαν από τα στοιχήματα. Ο Γαλέριος είχε τον μονομάχο Λυαίο, ο οποίος ήταν πολύ δυνατός και προκαλούσε τους θεατές στην αρένα να μονομαχήσουν μαζί του, όπως έκαναν τότε όλοι οι μονομάχοι. Ο Νέστορας, ένας νέος στη μετεφηβική του ηλικία, είχε επισκεφθεί τον Δημήτριο και ζήτησε την ευλογία του «Θεού» του για να μονομαχήσει με τον Λυαίο. Την ημέρα του αγώνα, κατά τη διάρκεια που ο Λυαίος προκαλούσε το κοινό για μονομαχία, ο Νέστορας φώναξε από τις κερκίδες «εγώ θα σε αντιμετωπίσω». Ο Γαλέριος βλέποντας το νεαρό της ηλικίας του τον απέτρεψε, λέγοντάς του ότι θα του δώσει χρήματα και δεν χρειάζεται να μονομαχήσει. Ο Νέστορας δεν τον άκουσε, μονομάχησε με τον Λυαίο και τον νίκησε επικαλούμενος «τον Θεό του Δημητρίου». Αυτό ήταν διπλό πλήγμα για τον Γαλέριο, διότι ο Νέστορας αμφισβήτησε τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία του αυτοκράτορα. Ο Γαλέριος φεύγει πελιδνός από το στάδιο, συλλαμβάνει τον Νέστορα και την επόμενη μέρα τον εκτελεί στο πραιτώριο (δημόσιο κτήριο). Πολλοί τότε σπεύδουν στον Γαλέριο και του λένε ότι ο Δημήτριος του έδωσε τη δύναμη και ότι αυτός ευθύνεται για τη νίκη του Νέστορα. Ο Καίσαρας, πιστεύοντας ότι δέχθηκε ένα πλήγμα γοήτρου, χωρίς να το ψάξει πολύ, στέλνει τη φρουρά του στα λουτρά όπου βρισκόταν φυλακισμένος ο Δημήτριος, με τη διαταγή να τον σκοτώσουν. Πρόκειται για μια «πολιτική δολοφονία», διότι ο Δημήτριος δεν πέρασε από δίκη ούτε καταδικάστηκε, αλλά έγινε το αίτιο ενός πολιτικού ρεζιλέματος».
Ο πιο λαοφιλής άγιος
Ο Άγιος Δημήτριος, ο προστάτης της Θεσσαλονίκης, μαρτύρησε το 304 μ.Χ και η μνήμη του γιορτάζεται στις 26 Οκτωβρίου. Στο σημείο όπου μαρτύρησε, στα ρωμαϊκά λουτρά, τάφηκε και αργότερα, τον 5ο αιώνα, χτίστηκε εκκλησία, στην οποία διατηρήθηκε το υπόγειο λουτρό και μετατράπηκε σε κρύπτη. Το όνομα «Μυροβλύτης» τού αποδόθηκε από το μύρο που αναβλύζει από τον τάφο του. Ο σημερινός Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη κτίστηκε και ανοικοδομήθηκε έπειτα από πολλές καταστροφές και αλλαγές που υπέστη και αποτελεί μαζί με την υπόγεια κρύπτη ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα.
Αν και η ιστορικότητα και η μαρτυρία του Αγίου έχουν αμφισβητηθεί από την ιστορική και αγιολογική ξένη βιβλιογραφία, ο Άγιος Δημήτριος παραμένει ο πιο λαοφιλής άγιος για τον ελληνορθόδοξο και σλαβορθόδοξο Χριστιανισμό.
Από το φύλλο της THESSNEWS #129 (26/10/2018)
