Ήταν 17 Οκτωβρίου 1941, όταν στα Άνω και Κάτω Κερδύλια διαδραματίστηκε η πρώτη μεγάλη ομαδική εκτέλεση αμάχων από τα στρατεύματα κατοχής στη Βόρεια Ελλάδα.
Μόλις μερικούς μήνες μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, οι Ναζί δείχνουν με τον πιο σκληρό τρόπο τις διαθέσεις τους και εκτελούν ως αντίποινα 230 άντρες, εφήβους και ηλικιωμένους, και πυρπολούν τα δύο χωριά.
Τα Άνω και Κάτω Κερδύλια βρίσκονται στην περιοχή της Αμφίπολης Σερρών, κοντά στις ακτές του Στρυμόνα. Πρόκειται για ορεινά χωριά που λόγω της γεωγραφικής τους θέσης αναπτύχθηκε το αντάρτικο στη γύρω περιοχή των Σερρών και του Κιλκίς. Οι κάτοικοι, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, ασχολούνταν ως επί το πλείστον με τη γεωργία και την υλοτομία, ζώντας ήσυχα στην περιοχή.
Οι επιθέσεις των ανταρτών
Η ναζιστική κατοχή δίνει το έναυσμα για τις πρώτες αντάρτικες ομάδες που άρχισαν να δημιουργούνται τον Ιούλιο του 1941, τις ομάδες Οδυσσέας Ανδρούτσος στη Νιγρίτα και Αθανάσιος Διάκος στο Κιλκίς.
Τα πρώτα σαμποτάζ των ανταρτών έχουν μικρές απώλειες και συνεχίζουν τις επιθέσεις σε Μαυροθάλασσα, Ευκαρπία και Δάφνη, αφαιρώντας όλα τα όπλα από τους σταθμούς χωροφυλακής για να χρησιμοποιηθούν στην αντίσταση. Οι Γερμανοί, ανήσυχοι για το αντάρτικο, έστησαν φρουραρχείο στην περιοχή του Σταυρού και με τον φόβο ότι οι επιθέσεις των ανταρτών θα αυξηθούν, πραγματοποιείται σύσκεψη στη Θεσσαλονίκη στις 25 Σεπτεμβρίου, για τη δημιουργία ενός δικτύου πληροφοριοδοτών με την ονομασία V-Mann (άνθρωποι εμπιστοσύνης), για να μαθαίνουν οι Γερμανοί για τις κινήσεις των ανταρτών, ποιοι τους βοηθούν και πού κρύβουν τα όπλα τους.
Στις 27 Σεπτεμβρίου η ομάδα Οδυσσέας Ανδρούτσος επιτίθεται στον σταθμό χωροφυλακής της Ευκαρπίας Σερρών και εξαγριώνει τους Γερμανούς, που πίστευαν ότι οι χωρικοί συμμετέχουν στο αντάρτικο, τροφοδοτώντας τους με τρόφιμα. Στις 12 Οκτωβρίου οι Γερμανοί ελέγχουν τα δυο χωριά ψάχνοντας για τους βοηθούς τους. Οι χωρικοί τότε ζητούν από τον Μέρτεν να σταματήσει τις εφόδους λέγοντας ότι δεν συμφωνούν με το αντάρτικο.
Η προδοσία που οδήγησε στο ολοκαύτωμα
Ο προδότης Δημήτριος Κίκηρας είναι η αφορμή για τη σφαγή που θα ακολουθήσει λίγο αργότερα. Ο Κίκηρας, κάτοικος των Κάτω Κερδυλίων, παίρνει χρήματα από έναν από τους αρχηγούς των ανταρτών, τον Μιχάλη Μπογατσόπουλο, για να τους αγοράσει τρόφιμα. Ο Κίκηρας ούτε τρόφιμα αγόρασε ούτε τα χρήματα επέστρεψε, με αποτέλεσμα να δεχτεί απειλές. Για να βρει τα χρήματα, επιτίθεται στον καλόγερο του μοναστηριού Άγιος Δημήτριος για να τον ληστέψει, με αποτέλεσμα να σκοτώσει τον βοηθό του καλόγερου και να τραυματιστεί ο ίδιος. Ο καλόγερος, Γρηγόριος Καρακαλινός, καταγγέλλει το γεγονός και την επόμενη μέρα ο Κίκηρας συλλαμβάνεται στην Ευκαρπία και κατά την ανάκριση καταδίδει τα ονόματα των ανταρτών και όσων τους τροφοδοτούσαν από το χωριό. Η Βέρμαχτ βρήκε την αφορμή για να εφαρμόσει για πρώτη φορά τα αντίποινα.
Η μεγάλη σφαγή
Το ξημερώματα της Παρασκευής 17 Οκτωβρίου 1941, οι Γερμανοί περικυκλώνουν τα δυο χωριά, αφήνοντας μακριά τα αυτοκίνητά τους για να αιφνιδιάσουν τους κατοίκους.
Οι δύο λόχοι του 220ου Τάγματος Σκαπανέων της Βερμαχτ με 250 άντρες υπό την καθοδήγηση των λοχαγών Βέντλερ και Σράινερ συγκεντρώνουν τους άντρες ηλικίας από 15 ως 60 ετών στη θέση Αλώνια και Κούτρες αφήνοντας τις γυναίκες και τα παιδιά να φύγουν και κλειδώνουν 23 υπερήλικες στο κοινοτικό κατάστημα.
Στις 9 το πρωί με το σύνθημα μιας φωτοβολίδας συντελείται η πρώτη ομαδική εκτέλεση αμάχων από τους Γερμανούς. Ακολούθησε η πυρπόληση του χωριού, κατά την οποία οι Γερμανοί έκαψαν τα πάντα, σπίτια, αποθήκες, κτήρια, εκτός από τις εκκλησίες. Τα δυο χωριά καταστράφηκαν τελείως.
Πίσω έμειναν μόνο 17 άτομα άνω των εξήντα ετών στα Άνω Κερδύλια και 10 υπερήλικες στα Κάτω Κερδύλια, που επωμίστηκαν το βαρύ φορτίο της ταφής των νεκρών.
«Δεν σεβάστηκαν τίποτα»
Στο βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη «Η Ελλάδα φλέγεται», 2016, εκδόσεις Μεταίχμιο, η 28χρονη τότε Ζωγράφου Κουτλούδη από τα Κάτω Κερδύλια περιγράφει τις τραγικές στιγμές :
[…] Οι Γερμανοί ήρθαν στις τρεις τη νύχτα περίπου. Κύκλωσαν το χωριό μας, βάλανε φρουρές στα σταυροδρόμια που φεύγαμε για τα χωράφια. Ύστερα μάζεψαν τους άνδρες από τα σπίτια. Μάλιστα όταν ήρθαν στο δικό μου, ο άντρας μου ήθελε να πάρει μαζί του και τη μικρή μας κόρη και του λέει ένας Γερμανός: «Νιξ μαντάμες και παιδιά!» Και τον έσπρωξε. Πήρε μονάχα το παλτό του και όταν κατέβαινε από τη σκάλα, προσπάθησε να το ρίξει στην πλάτη του γιατί είχε ψύχρα, αλλά ένας Γερμανός τον χτύπησε στο πόδι με την ξιφολόγχη και τον τραυμάτισε. Τον άκουσα που έκανε «ωχ» κι ύστερα να μου φωνάζει: Σ΄ αφήνω γυναίκα, τα παιδιά και τα μάτια σου! Εκείνη τη στιγμή έξω από την πόρτα μας περνούσε ένα παλικάρι καμιά τριανταριά χρονών, αλλά κι εκείνον ο Γερμανός του έδωσε μια με τον υποκόπανο του όπλου του. Δεν σεβάστηκαν τίποτα και κανέναν. Λίγο παρακάτω ο ίδιος Γερμανός χτύπησε με τον υποκόπανο του όπλου του έναν άλλο συγχωριανό μας, τον Σαμαρά. Εγώ γύρισα πίσω για να δω τα παιδιά, γιατί τα άκουσα που έκλαιγαν[…] Τελικά αφού τους μάζεψαν, τους έβγαλαν πάνω στο ύψωμα σ΄ ένα αλώνι και τους έβαλαν να καθίσουν κάτω κι εμάς τις γυναίκες με τα παιδιά μας πήγαν αλλού. Τους βλέπαμε που γέμιζαν με ταινίες τα πολυβόλα τους και ήμασταν όλες τρομοκρατημένες».
Ο τραγικός απολογισμός
Ο αριθμός των εκτελεσθέντων διαφέρει, οι αστυνομικές αρχές έκαναν λόγο για 212, οι Γερμανοί για 207 και οι μεταπολεμικές λίστες για 214.
Σύμφωνα με το Ελληνικό Εθνικό Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου οι νεκροί ήταν 222, ενώ αργότερα η κοινότητα Νέων Κερδυλίων συντάσσει λίστα με 230 νεκρούς, που περιλαμβάνει και τους ετεροδημότες.
Μετά τη σφαγή των Κερδυλίων τα χωριά δεν ξανακατοικήθηκαν ποτέ και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν προς τη θάλασσα φτιάχνοντας νέο οικισμό, τα Νέα Κερδύλια. Με προεδρικό διάταγμα το 1998, αναγνωρίστηκε η σφαγή των Κερδυλίων και η κοινότητα ως μαρτυρική.
Από το φύλλο της THESSNEWS #128 (20/10/2018-21/10/2018)
