Η εμβληματική μονή και ο σπουδαίος ρόλος της στον Πόντο – Η περιπετειώδης μεταφορά της εικόνας από τον Πόντο στην Ελλάδα- Τα κειμήλια και η μονή στο Ροδοχώρι Νάουσας
Στον ιστορικό Πόντο, στην περιοχή της Τραπεζούντας, βρίσκεται η Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα. Το συγκλονιστικό θέαμα του μονήρη βράχου και τα ερείπια της μονής δεσπόζουν στη χαράδρα της Γαλιαίνης, σε υψόμετρο 1.210 μέτρων, εκεί όπου ρέει ο Διπόταμος και χάνεται στα πυκνά δάση του όρους Πυργί.
Η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα, μαζί με το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά και τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα, αποτελούν τις τρεις μεγάλες μονές του Πόντου οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα μεγάλα γεγονότα του Ποντιακού Ελληνισμού. Οι «the big three», όπως αναφέρονται στην ξένη βιβλιογραφία, συνέβαλαν σημαντικά στη διατήρηση του ελληνισμού, καταφέρνοντας στα δύσκολα χρόνια της πτώσης της Αυτοκρατορίας του Πόντου να εκπαιδεύσουν και να προστατεύσουν τους κατοίκους της περιοχής.
Το όραμα και η ονομασία της
Σύμφωνα με τον κώδικα της μονής, ο Άγιος Γεώργιος ο Περιστερεώτας χτίσθηκε το 752μ.Χ. από τρεις ασκητές μοναχούς, οι οποίοι οδηγήθηκαν από τρία περιστέρια από την περιοχή των Σουρμένων κατόπιν προσταγής του Αγίου Γεωργίου, τον οποίο οραματίστηκαν και οι 3 συγχρόνως. Υπάρχουν και άλλες εκδοχές, οι οποίες δεν τεκμηριώνονται, που αναφέρουν ότι η μονή πήρε το όνομά της από τα περιστέρια που φώλιαζαν εκεί, ή μια άλλη ότι ο πρώτος μοναχός της μονής είχε μεγάλη αγάπη για τα περιστέρια και κάποια άλλη εκδοχή ότι επειδή η μονή ήταν σκαρφαλωμένη στον βράχο, έμοιαζε με περιστερώνα.
Η περίοδος των Μεγαλοκομνηνών
Η μονή, χτισμένη πάνω στο όρος Πυργί σε υψόμετρο 1.210 μέτρων, βρισκόταν 30χλμ Ν.Α της Τραπεζούντας, στην επαρχία Γαλίαινα της Ματσούκας.
Κατά την περίοδο των Μεγάλων Κομνηνών η μονή απέκτησε πολλά προνόμια τα οποία διατήρησε και τα πρώτα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η περιοχή της Ματσούκας τότε αποτελούνταν από 70 χωριά, 47 ελληνικά, 14 τουρκικά και 9 μικτά. Οι Τούρκοι ονόμαζαν το μοναστήρι (ως σήμερα) Kustulmonastiri, από το χωριό Κουστουλάντων της εξαρχίας Γαλιαίνης.
Η κάθε εξαρχία πλήρωνε φόρο στο πατριαρχείο για τη μονή. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι όταν καταργήθηκαν οι εξαρχίες και ενώ έδιναν φόρο πλέον στη Μητρόπολη, συνέχιζαν να δίνουν μέρος από το καλαμπόκι τους στη μονή, διότι το θεωρούσαν ιερό χρέος.
Το 1203 η μονή ερημώθηκε κατά τη διάρκεια περσικής επιδρομής. Το 1393 το μοναστήρι ανακαινίζεται από τον ηγούμενο της Παναγίας Σουμελά, Θεοφάνη από τη Λαζία, ο οποίος κατάφερε να αποσπάσει υπέρ της μονής αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του Αλεξίου Δ’, Μεγάλου Κομνηνού, αυτοκράτορα Τραπεζούντας (1416- 1429).
Το χρυσόβουλο του Αλεξίου, σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγγίλια αλλά και πολλά άλλα έγγραφα της μονής, καταστρέφονται το 1473, έπειτα από πυρκαγιά που προκλήθηκε από αμέλεια του εκκλησίαρχου Ιωαννικίου.
Τα σημαντικά κειμήλια
Η μονή καίγεται για δεύτερη φορά το 1904 σχεδόν ολοσχερώς, σώζεται όμως η βιβλιοθήκη. Από τη μαρτυρία του Κωνσταντίνου Παπαμιχόπουλου, που είχε επισκεφθεί δύο χρόνια νωρίτερα τη μονή, διαβάζουμε ότι περιείχε δώδεκα αξιόλογα χειρόγραφα με ωραίες μικρογραφίες, εκ των οποίων το ένα ήταν εικονογραφημένο Τετραευάγγελο του δέκατου αιώνα. Για τα κειμήλια έλεγε: «πολλώ πλουσιωτέρα των της Σουμελάς, εισί σταυροί, έργα εξόχου ξυλογλυπτικής, άμφια πολλά και ποικίλα, βαρύτιμα και ωραία, σεβαστά δια την προσέλευσιν αυτών και την ιστορικήν αξία, ιερά σκεύη εξαίσιας τέχνης και εκ πολύτιμων μετάλλων…»
Η αρχιτεκτονική της δομής
Από τα ελάχιστα στοιχεία που έχουν διασωθεί για τη μονή, βλέπουμε ότι το καθολικό της μονής είχε επιρροές από την ιταλική τεχνοτροπία, με ανοιχτό νάρθηκα και υπερώο με έναν ρηχό τρούλο πάνω από ένα πολυγωνικό τύμπανο. Αριστερά του μοναστηριού υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης που έχτισε ο μητροπολίτης Τραπεζούντας, Κωνσταντίνος Καλπαξίδης, και δίπλα υπήρχαν τα κοιμητήρια των μοναχών, η βιβλιοθήκη και το Συνοδικό. Η είσοδος στη μονή γινόταν από 93 πετρόχτιστα σκαλιά που οδηγούσαν στην αυλή όπου υπήρχε ο ναός που έφερε εξώστη για να θαυμάσει κανείς τη θέα. Οι μαρτυρίες λένε ότι η μονή έμοιαζε περισσότερο με αυτές του Άθω παρά με την αρχιτεκτονική των Μεγαλοκομνηνών.
Μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1904 η μονή ανοικοδομήθηκε, αλλά δεν είχε κατάφερε να ανακτήσει τη μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα που είχε τα προηγούμενα χρόνια.
Οι λεηλασίες και η καταστροφή
Το τέλος της μονής έρχεται μετά το 1922, όταν Τσέτες αντάρτες λεηλατούν τις περιουσίες των κατοίκων της Γαλίαινας, προβαίνουν σε αποτρόπαιες πράξεις, σκοτώνουν και καταστρέφουν ό,τι βρούν. Όσοι κατάφεραν να σωθούν φυγαδεύονται και εκκενώνεται η περιοχή μαζί με το μοναστήρι. Η μονή δέχτηκε ληστρική επιδρομή, με αποτέλεσμα να λεηλατηθεί και να χαθούν σημαντικά κειμήλια, ενώ η Βιβλιοθήκη πουλήθηκε σε Οθωμανούς και τα πολύτιμα βιβλία έγιναν χαρτί περιτυλίγματος των παντοπωλών της Τραπεζούντας.
Η Ι.Μ. Αγίου Γεωργίου Περιστερέωτα στο Ροδοχώρι Νάουσας
Η μαρμάρινη εικόνα του Αγίου Γεωργίου που βρισκόταν πάνω από την είσοδο της μονής με ημερομηνία 1846, η φορητή εικόνα του Αγίου του 1631, μια κολυμπήθρα και άλλα σημαντικά κειμήλια της μονής βρίσκονται στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα στους πρόποδες του όρους Βερμίου, στο Ροδοχώρι Νάουσας. Η μονή ανιστορήθηκε το 1968 από το Σωματείο “Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα”, οραματιστής του οποίου ήταν ο Χαράλαμπος Κιαγχίδης.
Στο Ροδοχώρι της Νάουσας παράλληλα με τον Ναό λειτουργεί τριώροφος ξενώνας, στον οποίο υπάρχει χώρος για πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθώς και το ένα μέρος της πλούσιας βιβλιοθήκης του Σωματείου. Στο Ροδοχώρι φυλάσσονται επίσης δυο μαρμάρινα περιστύλια από το Ιερό Βήμα της Μονής αλλά και λείψανα πέντε αγίων.
Επίσης σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο φυλάσσονται τα ιερά οστά των Ιερομονάχων της παλιάς Μονής του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα του Πόντου.
Κάθε χρόνο στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, η μονή γιορτάζει με πανηγυρικές εκδηλώσεις.
Η περιπετειώδης μεταφορά της εικόνας στην Ελλάδα
Το 1924, ο τούρκος δικηγόρος Τζεμάλ Γιούπογλου, πήρε την εικόνα από το μοναστήρι και την φύλαξε για περίπου 40 χρόνια. Με την φροντίδα του Νικολάου Καστανίδη μεταφέρθηκε με περιπετειώδη τρόπο στην Ελλάδα το 1961 από τον Κωνσταντίνο Ιωαννίδη και τον Αλέξανδρο Πολυχρονίδη. Φυλάχτηκε στο σπίτι του Χαράλαμπου Κιαγχίδη και από το 1969 βρίσκεται στην Ι.Μ Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα στο Ροδοχώρι Νάουσας.
UPDATE:
Ο Στάθης Ταξίδης, δάσκαλος και ερευνητής περιγράφει στον Στέφανο Διαμαντόπουλο και στην Θεοδώρα Καρακιουλάχ πώς η μεταφέρθηκε η μαρμάρινη εικόνα του Αγίου Γεωργίου της Μονής Περιστερεώτα, από την Τραπεζούντα στην Ελλάδα. (23/04/2020).
Με πληροφορίες από το βιβλίο του Θεοδόσιου Αρ. Κυριακίδη, Η Ιστορία της Ιεράς Σταυροπηγιακής και Πατριαρχικής Μονής Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, εκδ. Σταμούλης Αντ., Θεσσαλονίκη, 2010.
Από το φύλλο της THESSNEWS #102 (21/04/2018-22/04/2018)
