Ο Γάλλος αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και αρχαιολόγος, Ερνέστ Μισέλ Εμπράρ, ήταν ο άνθρωπος που διαμόρφωσε, ανάπλασε και σχεδίασε τη Θεσσαλονίκη. Εκπόνησε τα σχέδια για την ανοικοδόμηση της πόλης μετά την καταστροφική φωτιά του 1917, ενώ με την άφιξή του ως στρατιώτης της γαλλικής αποστολής στον Α? παγκόσμιο πόλεμο αποτύπωσε τα ρωμαϊκά μνημεία της Θεσσαλονίκης.
Ο Εμπράρ γεννήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 1875 στο Παρίσι και σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού και στην Villa Medicis στη Ρώμη. Από τα φοιτητικά του ακόμα χρόνια θα υιοθετήσει νέες αντιλήψεις για την αναδιοργάνωση των πόλεων και θα αναγνωριστεί ως ένας από τους πιο σημαντικούς πρωταγωνιστές της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα.
Το 1918, διορίστηκε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μέλος του Ανώτατου Τεχνικού Συμβουλίου από την ελληνική κυβέρνηση. Το 1927 διορίσθηκε σύμβουλος του υπουργείου Παιδείας όταν του ανατέθηκε η εκπόνηση μελέτης για την πανεπιστημιούπολη της Θεσσαλονίκης.
Το στυλ Εμπράρ
στις πόλεις του κόσμου
Ο πολυφημισμένος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος συμμετείχε στην ανοικοδόμηση της Καζαμπλάνκας στο Μαρόκο, του παλατιού του Δοκλητιανού στο Σπάλατο (Σπλιτ) της σημερινής Κροατίας, αλλά σχεδίασε και αναδιαμόρφωσε πόλεις στην γαλλική Ινδοκίνα.
Οι αρχές τις δεκαετίας του ?20 βρίσκουν τον Εμπράρ στην Ινδοκίνα να σχεδιάζει μια πόλη-θέρετρο στο Νταλάτ. Σε γράμμα που έστειλε στον φίλο του και αρχιτέκτονα Χένρι Ποστ, αναφέρεται στην εφαρμογή του σχεδίου στη Θεσσαλονίκη και στην οικοδόμηση αρκετών κτηρίων τονίζοντας ότι εφόσον προχωράει η εφαρμογή του σχεδίου η παρουσία του δεν είναι αναγκαία: «…Μένουν τα δημόσια κτήρια, το Ταχυδρομείο είναι έτοιμο αλλά δεν υπάρχουν λεφτά. Το ίδιο και με το σχέδιο της Αθήνας, ο πόλεμος απορροφά τα πάντα… Η Θεσσαλονίκη με ενδιαφέρει πολύ και επιθυμώ να συνεχίσω να ασχολούμαι…».
Η Στρατιά της Ανατολής
και η Θεσσαλονίκη
Ο Εμπράρ βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ως απλός στρατιώτης με τη Στρατιά της Ανατολής τον Μάιο του 1917. Η γαλλική στρατιωτική αποστολή αναλαμβάνει τις ανασκαφικές έρευνες και οργανώνει αρχαιολογικές συλλογές στους χώρους στρατοπέδευσή της με επικεφαλής τον Λέον Ρέι.
O Εμπράρ τότε τεκμηριώνει τη σχέση μεταξύ Ροτόντας και Αψίδας του Θριάμβου αλλά και άλλων μνημείων όπως το ανάκτορο και ο ιππόδρομος που δεν είχαν ανευρεθεί ακόμα, συνδέοντάς τα με τον Γαλέριο και όχι με τον Μ. Κωνσταντίνο, άποψη που επικρατούσε μέχρι τότε.
Η φωτιά του 1917 αλλάζει την πόλη
Η καταστροφική φωτιά τον Αύγουστο του 1917 κατέκαψε 9.500 κτίσματα σε 120 εκτάρια στην πυκνοκατοικημένη βορειοδυτική πλευρά της πόλης και άφησε άστεγους 77.000 ανθρώπους.
Τότε η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου συγκροτεί τη Διεθνή Επιτροπή Σχεδίου και με επικεφαλής τον τότε υπουργό Συγκοινωνιών, Αλέξανδρο Παπαναστασίου, ξεκινά το σχέδιο αναδιαμόρφωσης της πόλης με τη συμμετοχή του Εμπράρ, του Άγγλου αρχιτέκτονα τοπίου, Τόμας Μόσον, του Γάλλου λοχαγού μηχανικού, Ζοζέφ Πλεμπέρ, των αρχιτεκτόνων, Αριστοτέλη Ζάχου και Κωνσταντίνου Κατσίκη, του ειδικού λιμενολόγου, Άγγελου Γκίνη, και του δημάρχου της πόλης, Κωνσταντίνου Αγγελάκη.
Ο Εμπράρ αναλαμβάνει να εκπονήσει το νέο σχέδιο υιοθετώντας τα μοντέλα της γαλλικής σχολής, Ecole des Beaux-Arts (όσοι μαθήτευσαν σε αυτή ξεχώρισαν και πρώτευσαν σε διεθνείς διαγωνισμούς). Το μοντέλο που ακολούθησε ο Εμπράρ ήταν γεωμετρική αυστηρότητα, μεγάλος δημόσιος χώρος, ιεραρχία και ένταξη του σχεδίου στο γεωγραφικό τοπίο διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του τόπου.
Η Θεσσαλονίκη του Εμπράρ
Το σχέδιο εκπονήθηκε με ορίζοντα πεντηκονταετίας για να καλύψει 2.400 εκτάρια με πληθυσμό 350.000 κατοίκους.
Βασικά στοιχεία του σχεδίου είναι τα γεωμετρικά οικοδομικά τετράγωνα που αντικαθιστούν τις ακανόνιστες συνοικίες, οι πολυώροφες οικοδομές και η χάραξη μεγάλων οδικών αξόνων για την κίνηση των αυτοκινήτων και των πεζών. Οι σημαντικοί άξονες είναι η οδός Αριστοτέλους με πλατείες και ελεύθερους χώρους και η Δημητρίου Γούναρη που συνδέει τη Ροτόντα με το Γαλεριανό συγκρότημα σε συνδυασμό με την έξοδο προς την θάλασσα.
Κύρια ιδέα του Εμπράρ ήταν να χρησιμοποιήσει τα βυζαντινά και οθωμανικά μνημεία της πόλης, τις εκκλησίες και τα τζαμιά ως σημεία αναφοράς δημιουργώντας πλατείες και ελευθέρους χώρους εντάσσοντάς τα στις απαιτήσεις του αστικού ιστού. Πρότασή του ήταν να επεκταθεί το λιμάνι προς τα δυτικά και όχι προς τον Λευκό Πύργο ελευθερώνοντας το ιστορικό κέντρο από βαριές κατασκευές για τη λειτουργία και κατασκευή λιμανιού. Υπέδειξε ακόμα και εγκατάσταση γραμμής μετρό που θα συνέδεε υπογείως τον κεντρικό σταθμό της πόλης με τον προαστιακό σταθμό στην περιοχή του πάρκου της Νέας Ελβετίας.
Για την Άνω Πόλη το σχέδιο προέβλεπε τη διατήρησή της ως έχει για τουριστικούς λόγους. Παράλληλα εκπονήθηκαν σχέδια για την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, τους εργατικούς συνοικισμούς και τις βιομηχανικές περιοχές.
Συγχρόνως το νέο σχέδιο περιελάμβανε και τη δημιουργία «πολιτικού κέντρου» το οποίο δεν εκπονήθηκε ποτέ. Η πρόταση ήταν δημιουργία δημαρχείου, δικαστικού μεγάρου και κτηρίων για δημόσιες υπηρεσίες στη σημερινή πλατεία Δικαστηρίων. Στόχος η δημιουργία μιας «πολιτικής πλατείας» δίπλα στη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Χαλκέων και του οθωμανικού λουτρού Μπέη Χαμάμ διατηρώντας το μνημειακό χαρακτήρα.
Ταυτόχρονα θέλει να εκσυγχρονίσει την πόλη συνδυάζοντας την εμπορική δραστηριότητα με τα παζάρια και τις λαϊκές αγορές ανοίγοντας το κέντρο στην πόλη.
Το σχέδιο Εμπράρ είναι η μεγαλύτερη πολεοδομική επέμβαση που έγινε ποτέ στην Ελλάδα αναδεικνύοντας τη Θεσσαλονίκη σε σύγχρονη πόλη, διατηρώντας με ευαισθησία την παράδοση και τον ιστορικό της χαρακτήρα. Η Θεσσαλονίκη απέκτησε ένα πολυλειτουργικό κέντρο στο οποίο εντάσσεται όχι μόνο η ιστορική της παρακαταθήκη αλλά και εξωραΐζεται με βάση τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής.
Η εικόνα της πόλης που έχουμε σήμερα ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με το σχέδιο Εμπράρ, εντούτοις πολλές από τις προτάσεις δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Η Θεσσαλονίκη θέλοντας να τιμήσει(;) τον αναμορφωτή της πόλης Ερνέστ Εμπράρ έδωσε το όνομά του σε μια μικρή οδό μόλις 40 μέτρων στα Άνω Λαδάδικα η οποία είναι… ιδιωτική! Ο Εμπράρ απεβίωσε στο Παρίσι, την 1η Μαρτίου 1933, σε ηλικία μόλις 58 ετών.
Με πληροφορίες από το βιβλίο της Αλέκας Καραδήμου Γερόλυμπου, Οχυρωμένο Στρατόπεδο, Ανοχύρωτη Πόλη, Καταστροφή και Αναμόρφωση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2016
Από το φύλλο της THESSNEWS #146 (23/02/2019-24/02/2019)
