Μια σημαντική ψηφίδα στην ιστορία της Θεσσαλονίκης αναμένεται να βάλει το πρώτο Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ελλάδας, στην περιοχή Μπεξινάρι, στο λιμάνι της πόλης, εκεί απ’ όπου ξεκινούσαν τα τρένα του θανάτου για το Άουσβιτς, τα οποία μετέφεραν πάνω από 50.000 Εβραίους της πόλης σε στρατόπεδα εξόντωσης.
Η ανέγερσή του προτάθηκε το 2016 και χρηματοδοτείται εν μέρει από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, έχοντας, ταυτόχρονα, την υποστήριξη του Δήμου Θεσσαλονίκης και του τότε δημάρχου, Γιάννη Μπουτάρη.
Τα σχέδια για την κατασκευή του πολυώροφου εντυπωσιακού οικοδομήματος με την οκταγωνική κάτοψη και τις πανοραμικές θεάσεις στην πόλη καθίσταται πλέον ορατή πραγματικότητα, καθώς βρίσκονται στο στάδιο της Οριστικής μελέτης, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο του 2023, ώστε να εκδοθεί η οικοδομική άδεια και να ανοίξει ο δρόμος για το κυρίως κατασκευαστικό κομμάτι.
Συγκεκριμένα η έναρξη των εργασιών κατασκευής θα γίνει το πρώτο τρίμηνο του 2024 και η ολοκλήρωση του κτιριακού έργου, εφόσον δεν σημειωθούν άλλες καθυστερήσεις, αναμένεται να υλοποιηθεί σε διάστημα 2,5 ετών περίπου.
Το έργο, που συνολικά υπολογίζεται να αγγίξει τα 29 εκατ. ευρώ, θα συγχρηματοδοτηθεί από τη γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση με 10 εκατ. ευρώ, άλλα 10 εκατ. θα διατεθούν από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», ενώ τα υπόλοιπα 10 εκατ. ευρώ θα συνεισφέρει η ελληνική κυβέρνηση και 1 εκατ. ευρώ ο CEO της Pfizer, Άλμπερτ Μπουρλά, ο οποίος κατάγεται από οικογένεια των ελάχιστων επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και έχει άρρηκτους δεσμούς με την πόλη.
Η Θεσσαλονίκη επελέγη αντί της Αθήνας, λόγω του βαθμού στον οποίον η πόλη υπέφερε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν γνωστή και ως «Μητέρα του Ισραήλ», με τον εβραϊκό πληθυσμό να απαρτίζει το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της πόλης.
Η Θεσσαλονίκη ήταν εξαρχής υπό γερμανική κατοχή, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδας, το οποίο βρισκόταν υπό την κατοχή της Ιταλίας ή της Βουλγαρίας. Ο Αδόλφος Χίτλερ σχεδίαζε την ενσωμάτωση της πόλης εντός του Γ΄ Ράιχ ως αντίποινα για την εμπλοκή της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1942, οι γερμανικές δυνάμεις ξεκίνησαν την εφαρμογή των Νόμων της Νυρεμβέργης στην πόλη και διέταξαν τους άρρενες Εβραίους να παρουσιαστούν στην Πλατεία Ελευθερίας, όπου και βασανίστηκαν και εξευτελίστηκαν δημοσίως προτού υποχρεωθούν σε καταναγκαστική εργασία. Το δρομολόγιο του τραίνου από τη Θεσσαλονίκη προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν το μεγαλύτερο σε απόσταση του συνόλου των τραίνων του Ολοκαυτώματος, ενώ οι Εβραίοι ήταν υποχρεωμένοι να αγοράσουν εισιτήριο.
500.000 επισκέπτες τον χρόνο
Σε αυτόν τον συμβολικό τόπο του λιμανιού, λοιπόν, θα δεσπόζει πλέον ένα υπερσύγχρονο μουσείο, τόπος μνήμης και μαρτυρίας που εκτιμάται ότι θα προσελκύσει περισσότερους από 500.000 επισκέπτες από όλο τον κόσμο ετησίως.
Η αρχιτεκτονική μελέτη ετοιμάζεται από τη σύμπραξη αρχιτεκτονικών γραφείων: του Ισραήλ, Efrat Kowalsky, της Γερμανίας, Heide von Beckerath, και της Ελλάδας, Makridis Associates. Το μουσείο θα φιλοξενεί μόνιμη έκθεση που θα εκτείνεται σε περίπου 3.000 τ.μ. και περιοδικές εκθέσεις σε έναν χώρο περίπου 430 τ.μ., ενώ θα υπάρχει και μεγάλος χώρος για την προβολή των αρχείων που υφάρπαξαν οι γερμανικές αρχές κατοχής το 1942, καθώς και τη διενέργεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα αφορούν την ιστορία των Εβραίων που κατοικούσαν στην πόλη.
Η μόνιμη έκθεση θα περιλαμβάνει την ιστορία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και των λοιπών Εβραϊκών κοινοτήτων στην Ελλάδα προπολεμικά, καθώς βεβαίως και τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος. Θα υπάρχει αναφορά στο παρόν και το μέλλον της Κοινότητας.
Τίποτα όμως από τα παραπάνω δεν ήταν εύκολο, καθώς η αναζήτηση και εύρεση του υλικού «πέρασε» από σαράντα κύματα. Πολλά αρχεία, αντικείμενα και πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης διασώθηκαν από τον σοβιετικό στρατό και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα το 1945. Ευτυχώς, έπειτα από διαπραγματεύσεις η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε, μόλις τον Δεκέμβριο του 2021, την απόφασή της να επιστρέψει το υλικό στην Ελλάδα, ώστε να εναποτεθεί στο υπό ανέγερση Μουσείο Ολοκαυτώματος.
Τα προβλήματα
Παράλληλα, μεγάλα εμπόδια δημιούργησε το θέμα του οικοπέδου και των ακινήτων που φαινόταν να ανήκουν στον ΟΣΕ, με κεντρικό διαχειριστή τη ΓΑΙΑΟΣΕ. Ενώ, δηλαδή, στην αρχή είχε μισθωθεί η συγκεκριμένη έκταση από την Ισραηλιτική Κοινότητα και τη ΓΑΙΑΟΣΕ και είχε εκδοθεί ειδικό προεδρικό διάταγμα που όριζε τους όρους χρήσης και δόμησης του ακινήτου, στην πορεία διαπιστώθηκε ότι υπήρχε πρόβλημα με την έκταση, που δεν ανήκε εξ ολοκλήρου στον ΟΣΕ.
Έτσι ξεκίνησε μια προσπάθεια διευκρίνισης του ιδιοκτησιακού και πολεοδομικού καθεστώτος και εξεύρεσης λύσης, ώστε η τοποθέτηση του κτιρίου να γίνει σωστά.
Στη συνέχεια, όμως, με παρέμβαση του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Κωνσταντίνου Ζέρβα, ο οποίος προέβη σε νομοθετική ρύθμιση που ολοκληρώθηκε το 2021 και με την οποία έγινε ανταλλαγή ακινήτων ανάμεσα στον ΟΣΕ και τον δήμο Θεσσαλονίκης, το θέμα διευθετήθηκε.
Μαζί με το Μουσείο στη δυτική είσοδο της πόλης και σε επαφή με αυτό πρόκειται να δημιουργηθεί και νέο μητροπολιτικό πάρκο της Δυτικής Θεσσαλονίκης, που θα περιλαμβάνει τμήμα της διαδρομής που ακολουθεί η Πορεία Μνήμης, το οποίο σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Δήμου θα αντιστοιχεί σε 100 στρέμματα. Πηγές της Ισραηλιτικής Κοινότητας διαβεβαιώνουν μάλιστα πως τα σχέδια για την υλοποίηση του έργου προχωρούν, με τη διαδικασία να μην αντιμετωπίζει προβλήματα.
