Τα Θεοφάνεια, που γιορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου, αποτελούν μία από τις σημαντικότερες εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ημέρα αυτή τιμά τη Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και την εμφάνιση της Αγίας Τριάδας. Πέρα από τη θρησκευτική σημασία τους, τα Θεοφάνεια συνδέονται με μια σειρά από έθιμα σε όλη την Ελλάδα, διατηρώντας ζωντανές τις παραδόσεις και τις μνήμες του λαού.
Κεντρικό τελετουργικό των Θεοφανείων ο αγιασμός των υδάτων
Το βασικότερο στοιχείο των Θεοφανείων είναι ο αγιασμός των υδάτων, μια συμβολική τελετή που πραγματοποιείται σε θάλασσες, ποτάμια, λίμνες, ακόμη και σε πισίνες. Μετά τη Θεία Λειτουργία, ο ιερέας ρίχνει τον σταυρό στα νερά και οι πιστοί βουτούν για να τον ανασύρουν.
Ουσιαστικά, ο αγιασμός των υδάτων εκφράζει τη δύναμη του Θεού να καθαρίζει και να αγιάζει τη φύση. Οι συμμετέχοντες θεωρούνται ευλογημένοι, ενώ η φύση «καθαρίζεται» από κάθε κακό.
Οι καλικάντζαροι και η κάθαρση από τα κακά πνεύματα
Η λαϊκή παράδοση συνδέει τα Θεοφάνεια με το τέλος του Δωδεκαημέρου (25 Δεκεμβρίου – 6 Ιανουαρίου), μιας περιόδου όπου οι καλικάντζαροι «ταλαιπωρούν» τους ανθρώπους. Οι καλικάντζαροι θεωρούνται δαιμονικά πλάσματα που εμφανίζονται μόνο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Ο αγιασμός των υδάτων και η ευλογία των σπιτιών με αγιασμό από τους ιερείς πιστεύεται ότι διώχνει τα κακά πνεύματα. Σε ορισμένα χωριά, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές ή κάνουν θορύβους με κουδούνια για να αποτρέψουν την επιστροφή τους.
Ακολουθούν μερικά από τα πιο γνωστά έθιμα των Θεοφανείων
Το έθιμο της «Καμήλας και της Νύφης»
Το έθιμο «καμήλας και της νύφης» αναβιώνει το τριήμερο, 5, 6 και 7 Ιανουαρίου στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της τουρκοκρατίας και βασίζεται στο γεγονός της αρπαγής μιας πολύ όμορφης κοπέλας από τον Αγά του χωριού με σκοπό να τη βάλει στο χαρέμι του. Τα παλικάρια του χωριού με επικεφαλής τον αγαπημένο της, μην μπορώντας να ανεχθούν την αρπαγή και την προσβολή, αντέδρασαν και αποφάσισαν να πάρουν πίσω την κοπέλα. Σκέφτηκαν λοιπόν το τέχνασμα της Καμήλας. Το έθιμο διαρκεί τρεις ημέρες.
Ο «Βασιλιάς» και οι «Φωταράδες»
Σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής αναβιώνει ακόμη και σήμερα το έθιμο των «Φωταράδων». Ο «Βασιλιάς», που είναι φορτωμένος με κουδούνια, ανοίγει τον χορό και τον ακολουθούν οι «Φωταράδες», οι πιστοί του υπήκοοι με ξύλινα σπαθιά, που προσπαθούν να αποτρέψουν οποιονδήποτε προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο που στήνεται στην πλατεία του χωριού.
Οι «Φούταροι»
Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής πρωταγωνιστές των Θεοφανίων είναι οι «Φούταροι». Την παραμονή των Φώτων νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας, λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα του Αϊ Γιαννιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν τα ρόπαλα ψηλά σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του Δωδεκαημέρου.
Το «Κάψιμο του Καλικάντζαρου» στην Κατερίνη
Το κάψιμο του καλικάντζαρου τελείται την παραμονή των Θεοφανείων, στον Άνω Άγιο Ιωάννη της Κατερίνης. Πρόκειται για έθιμο που αναβιώνει δεκάδες χρόνια. Συμβολίζει τον εξορκισμό των κακών πνευμάτων και έχει τις ρίζες του στο Άργος του Πόντου.
Οι «Αράπηδες»
Στη Νικήσιανη Καβάλας αναβιώνει το έθιμο των «Αράπηδων». Αναπαριστά τη μάχη της ζωής και του θανάτου. Παλικάρια και παιδιά ντυμένα με προβιές και ζωσμένα με βαριά κουδούνια, βγαίνουν από τα σοκάκια του χωριού και με τον εκκωφαντικό θόρυβο ξορκίζουν το κακό και φέρνουν το αισιόδοξο μήνυμα της ζωής. Το έθιμο των «Αράπηδων» αναβιώνει και σε αρκετά χωριά της Δράμας.
«Τα Ραγκουτσάρια»
Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες για να ξορκίσουν το κακό από την περιοχή και ζητούν αμοιβή από τους περαστικούς για το καλό που κάνουν στην πόλη. Η παράδοση σχετίζεται με την απομάκρυνση του κακού και τη συλλογή δώρων για τις τοπικές κοινότητες.
«Τα Ρουγκατσάρια»
Στη Θεσσαλία ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Ρουγκάτσια» ή «Ρουγκατσάρια». Αυτά αποτελούνται από ομάδες 10 – 15 μεταμφιεσμένων ατόμων, οι οποίες περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας την ανάλογη αμοιβή. Μερικά από τα απαραίτητα μέλη του κάθε ομίλου είναι ο γαμπρός, η νύφη, ο παπάς, ο παππούς, ο γιατρός και οι «Αρκουδιάρηδες». Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των τραγουδιών με τα οποία οι «Ρουγκατσάρηδες» συνόδευαν το πέρασμά τους.
«Οι Βουτηχτάδες»
Έχοντας μεγάλη παράδοση στην επαφή με τη θάλασσα, την ημέρα των Φώτων στη Σύμη και την Κάλυμνο, όπως και σε πολλά παραθαλάσσια μέρη της χώρας μας, μία ομάδα ανθρώπων, θα βουτήξει στα παγωμένα νερά της θάλασσας, για να πιάσει τον σταυρό. Εδώ η διαφορά είναι ότι θα προσπαθήσουν να κρατήσουν την ανάσα τους και να μείνουν μέσα στο νερό, για όσο περισσότερο μπορούν. Την ίδια στιγμή, οι ψαράδες, σχηματίζουν έναν προστατευτικό κλοιό, γύρω τους για να τους προστατεύουν από τα κύματα.
Τα «Ιερά Πορτοκάλια»
Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στη θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας. Όμως, στη Λευκάδα, μαζί με το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και πολλά πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια τοποθετούνται πλάι στα εικονίσματα των εκκλησιών.
«Γιάλα – γιάλα»
Το «Γιάλα – Γιάλα» αναβιώνει στην Ερμιόνη της Αργολίδας πάνω από 50 χρόνια. Ανάλογα έθιμα επιβιώνουν και σε πολλά ψαροχώρια της περιοχής, όπως στο Πόρτο Χέλι και την Κοιλάδα.
Τα ξημερώματα των Φώτων, τα αγόρια που πρόκειται τη νέα χρονιά να παρουσιαστούν στον στρατό, συγκεντρώνονται, γευματίζουν όλοι μαζί και έπειτα γυρνούν σε όλα τα σπίτια της περιοχής φορώντας παραδοσιακές ναυτικές φορεσιές και τραγουδώντας το «Γιάλα – Γιάλα».
Συμπερασματικά, τα Θεοφάνεια στην Ελλάδα αποτελούν μια σύνθεση θρησκευτικής ευλάβειας και λαϊκών παραδόσεων. Κάθε περιοχή, με τα δικά της ιδιαίτερα έθιμα, εμπλουτίζει τη γιορτή και διατηρεί ζωντανές τις μνήμες και τις αξίες της. Η ημέρα αυτή είναι μια γιορτή της πίστης, της κάθαρσης και της ενότητας, που παραμένει ζωντανή στο πέρασμα των αιώνων.
Comments are closed.