ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΣΣΟΠΟΥΛΟΣ || gkessopoulos@gmail.com
Έναν από τους κορυφαίους φιλοσόφους του κόσμου, ο οποίος διαθέτει σημαντικές περγαμηνές στη μελέτη των θρησκευτικών ιδεών, υποδέχθηκε το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, φιλοξένησε τον Πολ Αντρέ Μπαλανφά (Paul André Ballanfat), καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος μίλησε με θέμα «Η κρίση της νεωτερικότητας» στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων λόγου και τέχνης για το ευρύ κοινό.
Με αυτή την αφορμή, ο Π.Α. Μπαλανφά μίλησε στην ΤhessΝews για το Ισλάμ, για τις αιτίες της κρίσης στη Μέση Ανατολή, για το μέλλον στην περιοχή, για την κυριαρχία της οικονομίας έναντι της πολιτικής, για την πολυπολιτισμικότητα, για τις σχέσεις Τουρκίας – Ευρώπης, για τη Γαλλία του Μακρόν και το φαινόμενο Λεπέν, για την Ελλάδα της κρίσης.
Κύριε Μπαλανφά, προέρχεστε από τον Δυτικό Κόσμο κι έχετε μελετήσει όσο λίγοι το Ισλάμ και τις ιδιαιτερότητές του. Μπορεί να συνυπάρξει με τον δυτικό πολιτισμό; Με προϋποθέσεις ή άνευ;
Θα ήθελα αρχικά να επιμείνω στο γεγονός ότι δεν υπάρχει ένα αντικείμενο που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «Ισλάμ». Αφενός στο Κοράνι το Ισλάμ είναι το αντικείμενο μιας διφορούμενης και πλουραλιστικής παρουσίασης. Αφετέρου, ιστορικά ο υποτιθέμενος μουσουλμανικός κόσμος είχε διαιρεθεί σε πάρα πολλές τάσεις, που η καθεμιά θεωρούσε ότι αντιπροσώπευε το Ισλάμ. Επομένως δεν έχουμε ένα Ισλάμ αλλά πολλά Ισλάμ. Είναι στη σύγχρονη εποχή που μία εκδοχή, η οποία διαφαίνεται στο τέλος του 18ου αιώνα προς τις αρχές του 19ου αιώνα, κυριάρχησε με τη βοήθεια μιας μεγάλης παγκόσμιας δύναμης, των ΗΠΑ. Αυτή η εκδοχή, η οποία ίσως πλειοψηφεί σήμερα, την οποία θα ονόμαζα νεότευκτο ισλαμισμό (newborn muslim) ευνοείται από ένα πλαίσιο συντηρητικής αντι-επανάστασης, η οποία κατευθύνεται από τις ΗΠΑ σε όλον τον κόσμο.
Είναι, δηλαδή, πόλεμος πολιτισμών;
Όχι, δε βρίσκεται σε σύγκρουση με τη δυτική κουλτούρα, εξάλλου δεν υπάρχει στ’ αλήθεια δυτική κουλτούρα, εκτός από αυτό που μπορούμε να αποκαλέσουμε κουλτούρα της μοντέρνας τεχνολογίας, η οποία συγχρόνως καταστρέφει την όποια πολιτισμική παράδοση είχε δημιουργήσει η Δύση.
Αυτή η αμερικάνικη πολιτική πέτυχε την καταστροφή της αριστεράς σ’ αυτήν την περιοχή και την ηγεμονία αυτού του σκληρού Ισλάμ.
Το νεότευκτο Ισλάμ είναι η εκδοχή για την Εγγύς Ανατολή αυτής της συντηρητικής επανάστασης, η οποία είναι εντελώς δυτική και έρχεται τώρα να καταστρέψει ό,τι απέμεινε από την αριστερά παντού στον κόσμο. Με άλλα λόγια, αποτελεί μέρος ενός εμφύλιου πολέμου, ο οποίος έχει επιπτώσεις στην ίδια τη Δύση. Δεν είναι ξένος σ’ αυτήν, είναι μέρος αυτής.
Από το Μπατακλάν στο Μάντσεστερ. Τρομοκρατία, βία, αίμα αθώων. Βλέπετε ένα τέλος σ’ αυτή την αλυσίδα; Ή βλέπετε κλιμάκωση;
Θα ήθελα να πω αρχικά ότι αυτές οι επιθέσεις είναι απεχθείς, με γεμίζουν θλίψη, με κάνουν να αγανακτώ.
Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός λόγος ώστε αυτή η βία να σταματήσει. Το έχουμε δει εδώ και χρόνια. Δεν είναι κάτι καινούριο. Εντείνεται και θα ενταθεί ακόμη περισσότερο. Θα πάρει πολλαπλές μορφές, εκ των οποίων οι τρομοκρατικές επιθέσεις δεν είναι παρά ένα μέρος. Οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή σίγουρα θα ενταθούν και θα πολλαπλασιαστούν και θα έχουν επιπτώσεις σε χώρες που ακόμη δεν έχουν επηρεασθεί από αυτήν τη βία – αποτέλεσμα της αμερικάνικης πολιτικής στη Μέση Ανατολή. Υπάρχει η αμερικάνικη πολιτική που ενθαρρύνει, εξοπλίζει και υποστηρίζει το νεότευκτο Ισλάμ, του οποίου ο πιο μεγάλος εκπρόσωπος είναι η Σαουδική Αραβία.
Πιστεύω ότι δεν έχει υπάρξει ποτέ μια συγκεκριμένη πολιτική στη Μέση Ανατολή. Οι παλιές διοικήσεις απλώς επιδίωκαν μια περιορισμένη κυριαρχία μέσα από την αυτονομία κάποιων κοινοτήτων, θρησκευτικών ή φυλετικών.
Δεν αντιμετωπίστηκε, λοιπόν, παρά με την επανάσταση των Νεοτούρκων, με την επινόηση μιας δημοκρατίας της οποίας η πολιτική είχε αρχίσει να εμφανίζεται.
Πώς αξιολογείτε την ιδέα της πολυπολιτισμικότητας λαμβάνοντας υπόψη την ευρωπαϊκή εμπειρία; Ήταν ορθός ή εσφαλμένος τρόπος ενσωμάτωσης του άλλου; Έκανε καλό ή κακό στην ευρωπαϊκή κοινωνία;
Δεν είμαι βέβαιος ότι η λέξη πολυπολιτισμικότητα έχει κάποιο νόημα. Είναι μια λέξη πολιτική και δημοσιογραφική, ίσως και ανθρωπολογική. Ο σύγχρονος κόσμος είναι δομημένος από την καταστροφή των παλαιών ελίτ, οι οποίες ήταν ακριβώς εκείνες που έδιναν ένα νόημα στην κουλτούρα και η οποία τους έδινε έναν προσανατολισμό και τους εξασφάλιζε τον ρόλο να διοικούν τις κοινότητες που ήταν δικές τους. Η κουλτούρα επομένως καταστράφηκε συστηματικά, ταυτόχρονα με αυτές τις παλαιές ελίτ. Είναι μια διαδικασία που ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί στη Μ. Ανατολή. Οι ελίτ, που συστάθηκαν μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας των αποικιών, είναι τώρα ο στόχος των νεότευκτων μουσουλμάνων και είναι ένα βήμα από το να τις καταστρέψουν με τη σειρά τους. Ο πολυπολιτισμός είναι μια επινόηση προορισμένη να μας κρύψει αυτό το καταστρεπτικό φαινόμενο που οδηγεί στην παγκοσμιοποίηση της βαρβαρότητας.
Είστε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Γαλατά, στην Κωνσταντινούπολη. Όταν έγινε το πραξικόπημα ήσασταν εκεί; Πείτε μας την εμπειρία σας.
Ήμουν εκεί αλλά κοιμόμουν. Έμαθα τα γεγονότα μόλις είχαν τελειώσει. Δεν έχω επομένως κάποια εμπειρία που θα μπορούσα να σας διηγηθώ.
Πώς αξιολογείτε την Τουρκία αυτή τη χρονική στιγμή; Φοβάστε το ενδεχόμενο να πυροδοτήσει μια νέα «φωτιά» στα Βαλκάνια;
Δεν παρακολουθώ την πολιτική της Τουρκίας και γενικότερα την πολιτική. Με αγγίζουν οι μεγάλες παγκόσμιες εξελίξεις οι οποίες είναι πιο ενδιαφέρουσες για σκέψη και όχι τόσο τα γεγονότα για τα οποία γνωρίζω λίγα πράγματα σε σύγκριση με κείνους που ασκούν πολιτική. Επομένως το να σχολιάσω τα γεγονότα μού φαίνεται μάταιο και θρασύ. Αυτό ακριβώς με κάνει καχύποπτο όσον αφορά στους διανοουμένους. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι η Τουρκία είναι θύμα συνεχών προσπαθειών αποσταθεροποίησης και το ότι καταφέρνει να διατηρήσει τη σταθερότητα στη χώρα είναι ένα ήδη αξιοπρόσεκτο αποτέλεσμα. Εξάλλου δεν βλέπω πραγματικά πώς μπορεί η Τουρκία να αποτελεί απειλή για τον οποιονδήποτε…
Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η κόντρα της Τουρκίας με την Ευρώπη;
Κατά τη γνώμη μου η Ευρώπη και κυρίως η Γαλλία του Σαρκοζί και η Γερμανία δεν έχουν συμπεριφερθεί καλά στην Τουρκία. Κατέστρεψαν τις ελπίδες της ευρωπαϊκής ένταξης, που ήταν η κατευθυντήρια γραμμή της Τουρκίας και την εξευτέλισαν. Είναι μια καταστροφή. Πιστεύω ότι οι δημαγωγικές επιλογές των Ευρωπαίων ηγετών έβλαψαν τα συμφέροντα της Ευρώπης, για την οποία η Τουρκία ήταν ένα ατού. Προσωπικά λυπάμαι, αλλά οι πολιτικές επιλογές επιφέρουν μακροπρόθεσμες συνέπειες που διαμορφώνουν την ιστορία. Όπως και να ‘χει, είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να είμαστε μέρος των μεγάλων ιστορικών εξελίξεων που κανένας δεν μπορεί να ελέγξει πραγματικά.
Η Γαλλία του Μακρόν; Τι σκέφτεστε εσείς για το υψηλό ποσοστό της Λεπέν;
Το υψηλό ποσοστό της Λεπέν μού φαίνεται συνδεδεμένο αφενός με το γεγονός ότι οι γαλλικές ελίτ δεν ήταν ικανές να ρυθμίσουν την κρίση που διαρκεί στη Γαλλία πάνω από 40 χρόνια, από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση. Από την άλλη, συνδέεται με το τέλος της «πολιτικής υπό την ηγεμονία της οικονομίας».
Η δημοκρατία μού φαίνεται ότι είναι περισσότερο μια διαδικασία παρά ένα πολίτευμα. Είναι εκδημοκρατισμός και όχι δημοκρατία με τη στενή σημασία. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει πάντα μια αντίρροπη κίνηση. Είναι ο ολόκληρος κόσμος που δεσμεύεται μέσα σε μια αντιδημοκρατική κίνηση, στην οποία οι ΗΠΑ είναι εκ των προτέρων μέσα και η οποία παίρνει ποικίλες μορφές, ανάλογα με τους «ηθοποιούς». Μου φαίνεται ότι το Εθνικό Μέτωπο είναι μια φόρμα, αλλά αυτή η κίνηση έχει επιπτώσεις στη γαλλική Δεξιά, όπως βέβαια και το σοσιαλιστικό κομμάτι της Αριστεράς. Βρίσκουμε εκεί τάσεις καταστρεπτικές και θυσιαστικές, οι οποίες κινητοποιούν πιο πολύ τον κόσμο από ό,τι μια δημοκρατία.
Η Ευρώπη σε κρίση. Τι φταίει; Τι πρέπει να γίνει;
Δεν έχω ιδέα!
Ο κόσμος μας βιώνει μια πρωτόγνωρη αστάθεια και όξυνση. Ποιο είναι το αισιόδοξο σενάριο γι’ αυτόν; Ποιο είναι το απαισιόδοξο;
Δεν βλέπω ένα αισιόδοξο σενάριο. Οι αμερικάνικες κυβερνήσεις, τόσο οι ρεπουμπλικανικές όσο και οι δημοκρατικές, έχουν επιβάλει στον κόσμο μια λογική, αυτή της νέας οικονομίας, της οποίας πολλοί εκ των Αμερικανών είναι πρώτα θύματα. Είναι ένα είδος ολοκληρωτισμού μιας δύναμης αδιανόητης, αδιανόητης ακριβώς επειδή δεν είναι πολιτική. Είμαστε επομένως αδύναμοι απέναντι σ’ αυτό. Μου φαίνεται επομένως ότι η βία υποχρεωτικά θα ενταθεί και θα καταλήξει ίσως ακόμα και στην Ευρώπη σε μαζικές επιθέσεις.
Τι εικόνα έχετε για την Ελλάδα της κρίσης; Πιστεύετε ότι είναι σε καλό δρόμο για να βγει από αυτήν; Πρέπει να βγει από το ευρώ;
Δεν έχω καμία ιδέα. Δεν είμαι διανοούμενος και δεν θέλω να είμαι. Δεν έχω επομένως πολιτικές ιδέες. Μου φαίνεται ότι είναι επιτακτικό να διατηρήσει την αυτονομία της πολιτικής και να σεβαστεί την υποχρέωση των πολιτικών που είναι μια τεράστια ευθύνη, την οποία δέχονται και μοιράζονται μόνο αυτοί, γιατί αυτοί είναι οι υπεύθυνοι –ενώ οι διανοούμενοι δεν είναι- και γιατί εκείνοι γνωρίζουν πράγματα που εμείς αγνοούμε.
Ποιος είναι ο Πολ Αντρέ Μπαλανφά
Γεννημένος το 1960 στη Γαλλία, ο Πολ Αντρέ Μπαλανφά (Paul André Ballanfat) σπούδασε φιλοσοφία στη Λιόν και το Στρασβούργο, ενώ ακολούθως εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στο πανεπιστήμιο Παρίσι ΙΙΙ (Sorbonne Nouvelle) με αντικείμενο τις Ανατολικές Γλώσσες και Πολιτισμό (1995). Από το 2009 κατέχει τη θέση του καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη, του παγκοσμίου φήμης γαλλόφωνου εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπου οι διαλέξεις του για τον Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ προκαλούν σχεδόν πάντα συνθήκες συνωστισμού, όσον αφορά στην προσέλευση φοιτητών.
Η φήμη του υπερβαίνει τα σύνορα της Ευρώπης, ενώ συχνά μεταβαίνει στην Κίνα και διδάσκει, ως επισκέπτης καθηγητής, στη Θεολογική Σχολή του Ming Hua, στο Χονγκ Κονγκ, αναλύοντας θέματα που αφορούν τη φιλοσοφική και θρησκευτική σκέψη.
Εκτός από τις εκτενείς έρευνες και διαλέξεις του στο Ιράν, την Τουρκία, τη Μέση Ανατολή και την Άπω Ανατολή, ο Γάλλος διανοητής έχει δημοσιεύσει πλήθος βιβλίων και μεταφράσεων με αντικείμενο την Ισλαμική Σκέψη και την Ιστορία του Μυστικισμού, τη φιλοσοφία και τον στοχασμό στο σύγχρονο κόσμο. Συμμετείχε επί πολλά χρόνια στον διάλογο μεταξύ των θρησκειών, ενώ ιδιαίτερα γνωστά είναι τα έργα του για τον σουφισμό.
Τα κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντά του αφορούν στις κλασικές και ισλαμικές σπουδές, το Μυστικό Ισλάμ, τον σουφισμό, τον περσικό και οθωμανικό πολιτισμό κ.ά.
Δίνει τακτικά διαλέξεις για την αρχαία ελληνική και σύγχρονη φιλοσοφία στη Γαλλία, ενώ λαμβάνει συχνά μέρος σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.
Από το φύλλο της THESSNEWS #56 (03/06/2017-04/06/2017)
