Γιατί όλοι σε κάποια φάση της ζωής μας λέμε ψέματα

γράφει ο Παρασκευάς Κακάς Μ.D. Πλαστικός Χειρούργος

Δεν γεννιόμαστε ψεύτες, αν και σίγουρα έχουμε τις νοητικές ικανότητες και την κλίση για εξαπάτηση.

Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν γρήγορα για το τι λειτουργεί και τι δεν λειτουργεί. Επειδή τους λείπει η φυσική ικανότητα να πάρουν αυτό που θέλουν, ανακαλύπτουν το ψέμα, προκειμένου να αποφύγουν την τιμωρία, να λαμβάνουν ανταμοιβές και να φορτώσουν την ευθύνη σε κάποιον άλλον. Στην αρχή τα ψέματα είναι προφανή, όπως όταν ένα παιδί κρατά κάτι πίσω από την πλάτη του, ενώ λέει ότι δεν το έχει. Πριν περάσει καιρός, όμως, μαθαίνει να το κρύβει κάπου αλλού και ¨εκπλήσσεται¨ και ¨απορεί¨ όταν οι γονείς του τολμούν να το κατηγορούν για ζαβολιές. Στην πραγματικότητα, όταν τα παιδιά τιμωρούνται για ψέματα, αντί να σταματάνε, συχνά απλά βελτιώνονται σε αυτό. Η κατάληξη είναι, χρησιμοποιώντας τη φυσική τους δημιουργικότητα ως παιδιά, να δημιουργούν ακόμα πιο πιστευτές ιστορίες κάλυψης.

Σε ποιες καταστάσεις και γιατί λέμε συνήθως ψέματα;

Αποφυγή τιμωρίας

Το να λέμε ψέματα συχνά ξεκινά μετά από κάποιο λάθος μας. Για οποιονδήποτε λόγο, κάνουμε κάτι που άλλοι αποδοκιμάζουν, οπότε υπάρχει το ενδεχόμενο της τιμωρίας. Κατά συνέπεια, αρνούμαστε το έγκλημα δείχνοντας με το δάχτυλο τους άλλους, αρνούμενοι την ενέργεια ή δικαιολογώντας την πράξη με κάποια κατασκευασμένη δικαιολογία.

Αποφυγή αμηχανίας και της ντροπής

Ακόμα και όταν οι άλλοι δεν θα μπορούσαν να μας τιμωρήσουν άμεσα, η ντροπή και κάποια πράξη μας είναι μια ισχυρή μορφή αυτοεπιβαλλόμενης τιμωρίας, όπου φανταζόμαστε τι σκέφτονται οι άλλοι και υποθέτουμε ότι μας αποδοκιμάζουν σιωπηρά. Η σιωπηρή απώλεια της αυτοεκτίμησης και της κοινωνικής θέσης που προκαλεί η αμηχανία είναι αρκετή για να μας κάνει να  λέμε ψέματα για τη μείωση των επιπτώσεων στην κοινωνική μας θέση.

Για να κερδίσουμε πλεονέκτημα

Τα ψέματα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν πιο άμεσα, για το υλικό κέρδος. Αν, λέγοντας ψέματα, μπορούμε να διαπραγματευτούμε μια χαμηλότερη τιμή ή να πάρουμε τα πράγματα χωρίς κόστος, τότε μπορεί να φαίνεται ότι αξίζει τον κόπο. Λέγοντας ψέματα μπορεί να αποφύγουμε μια κλήση τροχαίας κλπ.

Για να κερδίσουμε εκτίμηση από τους άλλους

Η άλλη όψη της αμηχανίας είναι να κερδίσουμε τον θαυμασμό των άλλων ανθρώπων και έτσι ένα συγκεκριμένο πλεονέκτημα που επιδιώκουμε είναι να μας εκτιμούν. Η διαχείριση της εντύπωσης που έχουν οι άλλοι για εμάς είναι ιδιαίτερα συχνή σε καταστάσεις όπου θέλουμε οι άλλοι να νομίζουν ότι είμαστε ικανοί και επιτυχημένοι. Ψέματα τέτοιου τύπου είναι ιδιαίτερα συχνά σε συνεντεύξεις εργασίας, όπου πολύ συχνά παρατηρείται το παραφουσκωμένο βιογραφικό για την ευνοϊκότερη μεταχείριση.

Για να βοηθήσουμε άλλους

Μια πιο κοινωνικά αποδεκτή, επιθυμητή, ακόμη και αναγκαία αιτία για το ψέμα είναι το να βοηθήσουμε τους άλλους, ιδιαίτερα τους φίλους και την οικογένειά μας. Μερικές φορές, όμως, χρησιμοποιώντας αυτό ως δικαιολογία, ενώ λέμε ότι λέμε ψέματα για τους άλλους, κερδίζουμε  περισσότερα οφέλη για τους εαυτούς μας.

Αθώα ψέματα

Μερικές φορές μπορεί να λέμε ψέματα σε άλλους ανθρώπους για να μη στεναχωρηθούν. Για παράδειγμα, λέγοντας ότι αισθανόμαστε καλά, ενώ είμαστε χάλια.

Για να στηρίξουμε φίλους

Ένας άλλος λόγος για να πούμε ψέματα είναι  για να βοηθήσουμε άλλους να αποφύγουν προβλήματα, για παράδειγμα, όταν έχουμε να τους δώσουμε άλλοθι, λέγοντας ότι ήταν μαζί μας. Στην πιο ακραία περίπτωση, θα μπορούσαμε ακόμη και να ψευδορκίσουμε στο δικαστήριο, για να σώσουμε τους φίλους μας.

Σε ό,τι αφορά τους πολιτικούς

Όσο πιο δημοκρατικό το σύστημα, τόσο περισσότερα ψέματα θα υπάρξουν. Σε μια δημοκρατία ένας ηγέτης πρέπει να κάνει δύσκολους ελιγμούς σε ένα πολιτικά ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αυτό είναι η δημοκρατία.

Προκειμένου να πάρει δύναμη ή να παραμείνει στην εξουσία ένας πολιτικός, πρέπει να κρύψει τις προθέσεις του, θα πρέπει να ελιχθεί και να αποπροσανατολίσει τους εχθρούς, την αντιπολίτευση και συχνά το ίδιο το κόμμα του ή να κρατήσει το στόμα του κλειστό και να κρατήσει ένα ευθύ πρόσωπο και μερικές φορές να σιωπήσει, αν και έχει να πει πολλά.

Οι πολιτικοί έχουν μια προσωπικότητα που τους επιτρέπει να υπεκφεύγουν, να ζουν με τα ψέματα και να μην το αντιλαμβάνονται οι γύρω τους. Δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να το κάνουν αυτό. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να υπηρετήσουν σε ένα πολιτικό ρόλο. Δυστυχώς το ψέμα είναι μια διαδικασία που πιστεύω ότι είναι ένα αναπόφευκτο υποπροϊόν του πολιτικού συστήματος που επιλέξαμε να έχουμε, με πολιτικούς που λένε ψέματα για να γίνουν αρεστοί, έτσι ώστε να εκλεγούν και να επανεκλεγούν.

Με δεδομένη την ευκαιρία να εξαπατήσουμε χωρίς να εντοπιστούμε, οι περισσότεροι άνθρωποι θα εξαπατήσουμε και το μόνο που μπορεί να μας περιορίσει είναι η ηθική μας.
Από το φύλλο της THESSNEWS #23 (15/10/2017-16/10/2017)