Η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης, το Πάσχα, γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο σε κάθε γωνιά της χώρας και ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές αναβιώνουν ήθη κι έθιμα που δίνουν ένα μοναδικό «χρώμα» στην εορταστική αυτή περίοδο.
Έθιμα όπως το «κάψιμο του Ιούδα», οι Αλογοδρομίες, οι Αυγομαχίες, η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου και η Ανάσταση σε νεκροταφεία (πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ) είναι απότοκα παλαιών παραδόσεων, κάποιες εκ των οποίων ανάγονται και στα αρχαία χρόνια.
Στο σύνολο των περιοχών της Μακεδονίας ορισμένα από τα κυριότερα έθιμα είναι τα ακόλουθα:
Κεντρική Μακεδονία
Στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης, τη Μεγάλη Παρασκευή οι δύο Επιτάφιοι των ενοριών, μετά την περιφορά τους στους δρόμους, συναντώνται λίγο μετά τις 9 το βράδυ στα νεκροταφεία. Εκεί, οι κάτοικοι ανάβουν κεριά στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και «η νύχτα γίνεται μέρα» από το φως των κεριών.
Στις Σέρρες, τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου το έθιμο «Αδώνια». Σύμφωνα με το τελετουργικό του εθίμου, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη. Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με κριθάρι ή φακή, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους». Οι «Αδώνιδος Κήποι» σύμφωνα με τη λαογραφική μας παράδοση, συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου.
Την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει στην Καστανούσα Κερκίνης του διευρυμένου δήμου Ηράκλειας, το ποντιακό πασχαλινό έθιμο «αυγομαχίες». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας.
Στην Πέλλα, στο χωριό Μαργαρίτα, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το τοπικό έθιμο Σπάσιμο των Αυγών και προσφέρονται στους επισκέπτες τοπικά παραδοσιακά εδέσματα.
Στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνονται την τρίτη ημέρα του Πάσχα Αλογοδρομίες στο δημοτικό κάμπινγκ «μύλοι». Οι Αλογοδρομίες είναι ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στον χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.Μετά την καθιερωμένη λειτουργία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, παραδίδεται η εικόνα μαζί με ευχές από τον ιερέα στους ιππείς, οι οποίοι αναλαμβάνουν ένα είδος λιτανείας, μεταφέροντας την εικόνα από το παρεκκλήσι στον χώρο διεξαγωγής των Αλογοδρομιών.
Δυτική Μακεδονία
Στο Δρυόβουνο του δήμου Βοΐου, το πρωί της Μ. Παρασκευής γίνεται «η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού» στον λόφο του «Γολγοθά», που βρίσκεται σε ύψωμα του χωριού. Πλήθος πιστών συμμετέχει στην πομπή που σχηματίζεται προς τον λόφο, όπου σε κλίμα κατάνυξης ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης παραδίδει το σκήνωμα του Ιησού στις μυροφόρες, στις νέες κοπέλες που είναι ντυμένες με παραδοσιακές στολές και έχουν φτάσει από όλη τη Δυτική Μακεδονία για να συμμετάσχουν στην κατανυκτική τελετή.
Στην Κοζάνη, το «Χριστός Ανέστη» πολλοί κάτοικοι της πόλης το ψέλνουν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου, που είναι το μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης. Τα μέλη κάθε οικογένειας συγκεντρώνονται από νωρίς γύρω από τα μνήματα των νεκρών τους και με αναμμένη τη λαμπάδα ψέλνουν το “Χριστός Ανέστη!”.
Σε ορισμένα χωριά της Κοζάνης, οι κάτοικοι ποντιακής καταγωγής συνηθίζουν τα περίφημα «Νεκρόδειπνα». Τη Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα, στο Πρωτοχώρι Κοζάνης, οι Πόντιοι μαζεύονται από νωρίς στα μνήματα και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί που έχουν μεταφέρει από τα σπίτια τους.
Την Παρασκευή μετά το Πάσχα, στη Δεσκάτη Γρεβενών συναντάμε το έθιμο με τον Τρίπατο χορό. Οι άντρες μαζεύονται στην κεντρική πλατεία, σχηματίζουν κύκλο και αρχίζουν να χορεύουν. Οι πιο επιδέξιοι ανεβαίνουν στους ώμους άλλων αντρών μέχρι να σχηματιστούν τρία πατώματα χορού. Αν ο χορός μέχρι την τρίτη προσπάθεια πετύχει, το έθιμο λέει ότι θα πάει καλά η χρονιά και δεν θα υπάρχουν δυσκολίες.
Ανατολική Μακεδονία
Τη Μεγάλη Παρασκευή, οι πιστοί στην Τοπική Κοινότητα Νέας Ηρακλείτσας της Δημοτικής Ενότητας Ελευθερών του δήμου Παγγαίου ζουν τη συγκίνηση του Θείου Πάθους μέσα από μια αναπαράσταση. Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα γίνεται η αποκαθήλωση του άχραντου σώματος του Ιησού Χριστού στο ύψωμα του παρεκκλησίου της Αγίας Μαρίνας στην παραλία της Νέας Ηρακλείτσας.
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στη Δημοτική Κοινότητα Νέας Περάμου, κατά την περιφορά του επιταφίου, οι κάτοικοι αναβιώνουν ένα παλιό έθιμο: Καίνε ένα ομοίωμα του Ιούδα τη στιγμή που η πομπή του επιταφίου περνάει από τους δρόμους. Ολόκληρη η πόλη εκείνη τη νύχτα φωτίζεται από τις δεκάδες φωτιές που ανάβουν οι κάτοικοι στέλνοντας έτσι το μήνυμα της κάθαρσης και της αιώνιας ανάστασης.
Στην έδρα του δήμου Παγγαίου, την Ελευθερούπολη, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ο επιτάφιος του Ιερού Ναού του Αγίου Ελευθερίου περιφέρεται μέσα σε κλίμα κατάνυξης στα στενά δρομάκια της παλιάς πόλης. Οι κάτοικοι βγαίνουν έξω από τα σπίτια τους, ανάβουν μικρές φωτιές μέσα σε μεταλλικά κύπελλα ή κρατούν φαναράκια για να φωτιστεί ο δρόμος απ’ όπου θα περάσει ο επιτάφιος.
Την τρίτη μέρα του Πάσχα, στην Τοπική Κοινότητα Ελευθερών του δήμου Παγγαίου, δυτικά του νομού Καβάλας, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια», ένα έθιμο που χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια» όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου. Εκεί τελούν αρτοκλασία και αγιασμό αναπέμποντας παρακλήσεις προς τον Αναστάντα Χριστό να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο που ξεκινάει, ώστε να είναι αποδοτική και εύφορη. Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού παραδοσιακού οικισμού στήνεται ένα μεγάλο γλέντι.
Η πασχαλινή περίοδος έχει και στην περιοχή της Δράμας την ξεχωριστή της εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του Χριστού.Τις πασχαλινές μέρες ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η πομπική περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως γύρω από το αγροτικό όριο της Καλής Βρύσης την Πέμπτη της Διακαινησίμου, για προστασία του χωριού από κάθε κακό και ιδιαίτερα από το χαλάζι που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την παραγωγή την ανοιξιάτικη περίοδο.Την επόμενη ημέρα, Παρασκευή της Διακαινησίμου, εορτάζεται σε πολλά χωριά η Ζωοδόχος Πηγή, όπως στην Προσοτσάνη, στην Καλλίφυτο και στο Μοναστηράκι Δράμας, όπου ο θρησκευτικός εορτασμός συνδυάζεται και με αξιόλογες τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αβγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια.
