ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΣΣΟΠΟΥΛΟΣ || gkessopoulos@gmail.com
Ο Δημήτρης Στεφανάκης από την περασμένη άνοιξη υπογράφει το δέκατο μυθιστόρημά του, μια πορεία συνεπής που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κορυφώθηκε το 2007 με την έκδοση του βιβλίου «Μέρες Αλεξάνδρειας» και με τις βραβεύσεις που το ακολούθησαν (Prix Mediterrane Etranger 2011 της Γαλλίας και Διεθνές Βραβείο Καβάφη 2011), ενώ συνεχίζεται μέχρι σήμερα στις εκδόσεις Μεταίχμιο και με το μυθιστόρημα «Ευτυχισμένες Οικογένειες».
Κύριε Στεφανάκη, στις «Ευτυχισμένες οικογένειες», το δέκατο και πιο πρόσφατο μυθιστόρημά σας, κάνετε μια μεγάλη αλλαγή στον τρόπο αφήγησης, χρησιμοποιώντας χρόνο ενεστώτα. Σαν να βλέπουμε σινεμά δηλαδή. Θα συνεχίσετε να γράφετε έτσι;
Θα συνεχίσω να αναζητώ τη φωνή της εποχής μου, τη γλώσσα που μιλούν οι άνθρωποι σήμερα, είτε διηγούνται είτε ονειρεύονται. Υπάρχει μια αμεσότητα στην ενεστωτική γραφή και μια αφηγηματική φειδώ που μου αρέσει.
Έχετε μια ιδιαίτερη αγάπη για τη μεγάλη Ιστορία, την οποία χρησιμοποιείτε πάντα ως φόντο ή ως αφορμή για τις δικές σας ιστορίες. Δεν φοβάστε μήπως σας προσάψει η κριτική «μανιέρα»; Γιατί είναι αλήθεια ότι πολλοί συνάδελφοί σας χρησιμοποιούν την Ιστορία ως εύκολη λύση…
Η στροφή στο λεγόμενο ιστορικό μυθιστόρημα δημιούργησε μια μυθοπλασία που δεν θα αντέξει στον χρόνο. Η αλήθεια είναι ότι πέρασα κι εγώ από αυτό το είδος, προσπαθώντας τουλάχιστον να το υπηρετήσω με όρους λογοτεχνίας. Νομίζω ότι έχω ήδη απαγκιστρωθεί πια από την παράξενη αυτή μόδα. Αν χρησιμοποιώ ακόμα ψήγματα της Ιστορίας, το κάνω γιατί περιέχουν μέσα τους τις πρώτες οικογενειακές αφηγήσεις που μου ακόνισαν το ένστικτο του παραμυθά. Όσο για την κριτική, αν και όποτε προκύψει σοβαρή ανάγκη κάποιων ανθρώπων να μας κρίνουν, θα έχουν να μας προσάψουν πράγματα που τώρα δεν φανταζόμαστε.
Μία από τις ιστορίες που θίγετε έχει να κάνει με την εκμετάλλευση των διωγμών των Εβραίων από κάποιους Έλληνες προκειμένου να πλουτίσουν οι ίδιοι, κάτι που τη Θεσσαλονίκη απασχολεί κατά κόρον τα τελευταία χρόνια. Θεωρείτε ότι ήταν η κυρίαρχη τάση στη σκοτεινή περίοδο του Ολοκαυτώματος;
Θεωρώ ότι υπάρχουν πολλές πτυχές του θέματος εξίσου ζοφερές και πιστεύω πως το Ολοκαύτωμα θα συνεχίσει να εμπνέει ακόμα για καιρό σημαντικούς μυθιστοριογράφους. Θα πρέπει ωστόσο να έχουμε κατά νου ότι η λογοτεχνία δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαταστήσει την επιστήμη της Ιστορίας.
«Οι ευτυχισμένες οικογένειες δεν έχουν μυστικά, αλλιώς δεν είναι ευτυχισμένες». Αυτό το μότο που χρησιμοποιείτε έχει ψυχολογικές επιπτώσεις ακόμη από το οπισθόφυλλο, μιας και κάνει τον αναγνώστη να αναρωτηθεί αν τελικά η οικογένεια στην οποία ζει είναι ευτυχισμένη. Αλήθεια, υπάρχει οικογένεια χωρίς μυστικά;
Ασφαλώς όχι! Τα μυστικά οριοθετούν τον ζωτικό χώρο του καθενός μας και οφείλουμε να σεβόμαστε τόσο τα δικά μας μυστικά όσο και των άλλων. Μια φίλη μου έλεγε πρόσφατα πως το πρώτο πράγμα που τη συμβούλευσε εγγράφως ο πατέρας της ήταν: «Κρατάτε μυστικά!». Μου δίνει την εντύπωση ότι προέρχεται από μια ευτυχισμένη οικογένεια… Τα μυστικά δεν παρεμποδίζουν την οικογενειακή ευτυχία. Θα έλεγα, μάλιστα, πως τη θωρακίζουν.
Μία από τις δημιουργικές εμμονές σας είναι η διερεύνηση του τι είναι μυθιστόρημα και πότε ο γραπτός λόγος συνιστά λογοτεχνία. Ποιες είναι οι σκέψεις σας πάνω σε αυτά;
Πρέπει να σας ομολογήσω ότι οι σκέψεις αυτές αλλάζουν από καιρού εις καιρόν κι αν δεν συνέβαινε αυτό, θα ανησυχούσα. Στην παρούσα φάση λογοτεχνία για μένα σημαίνει να δοκιμάζεις χρησιμοποιώντας φυσικά τη στέρεα γνώση της παράδοσης. Το μυθιστόρημα, ειδικότερα, χρειάζεται ανανέωση για μια ακόμη φορά. Βλέπετε η επί δύο αιώνες ηγεμονία του εγείρει ξανά το αίτημα επαναπροσδιορισμού του.
Και αυτό το βιβλίο αποπνέει ψήγματα κοσμοπολιτισμού, θέμα στο οποίο εστιάσατε και εμβαθύνατε στην τριλογία (Μέρες Αλεξάνδρειας, Φιλμ Νουάρ, Άρια). Πώς ορίζετε τον κοσμοπολιτισμό μετά τη βάσανο 10 βιβλίων;
Η ίδια η λογοτεχνία είναι κοσμοπολιτισμός κι όποιος νομίζει πως μπορεί να γράφει με γνώμονα την εσωστρέφεια και την αγοραφοβία είναι γελασμένος.
Ποιες είναι οι συντεταγμένες οι οποίες ορίζουν αυτή την έννοια, που είναι ιστορικά σύμφυτη με τον ελληνισμό; Υπάρχουν για τη σημερινή Ελλάδα και τους Έλληνες;
Ο κοσμοπολιτισμός έχει υποχωρήσει σημαντικά στην παγκοσμιοποιημένη υφήλιο του σήμερα, το παράδοξο είναι μάλιστα ότι η τεχνολογία μάς έφερε κοντά αλλά όχι τόσο κοντά ώστε να ρίξουμε τα σύνορα μέσα μας. Ίσως γιατί ο κοσμοπολιτισμός είναι ένα είδος επανάστασης κι εμείς αποδειχθήκαμε ανέτοιμοι για την επανάσταση αυτή.
Κοσμοπολιτισμός – πολυπολιτισμικότητα. Πώς αντιλαμβάνεστε τις δύο έννοιες, μιας και ιδίως η δεύτερη είναι αντικείμενο συζήτησης σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο σε ολόκληρη την Ευρώπη; Ταυτίζονται; Αλληλοσυμπληρώνονται; Ή είναι κάτι διαφορετικό η μία από την άλλη;
Ο όρος πολυπολιτισμικότητα μου μυρίζει ενοχή από ένα αποικιοκρατικό παρελθόν που η Ευρώπη προσπαθεί με κάθε κόστος να ξεχάσει. Η ανθρώπινη λογική είναι αρκετή για να μας αποτρέψει από υπερβολές που προκαλεί η ανεπεξέργαστη μνήμη και η κακοχωνεμένη Ιστορία. Πολιτισμός δεν είναι σε καμία περίπτωση οι κοινωνικές προκαταλήψεις και οι κακές συνήθειες.
Κοσμοπολιτισμός και πατρίδα;
Στον κοσμοπολιτισμό η πατρίδα είναι ανάγκη, δεν είναι πρόφαση για περαιτέρω εσωστρέφεια.
Επειδή έχετε γράψει ένα βιβλίο που βρίσκω εξαιρετικά χρήσιμο για κάθε νέο αναγνώστη, από την εφηβεία ήδη, το «Πώς η λογοτεχνία σου αλλάζει τη ζωή», θέλω να μας πείτε 5 πράγματα που πρέπει να έχει ή να κάνει ως προϋποθέσεις ένας επίδοξος συγγραφέας!
Να μοχθεί, να δοκιμάζει, να χαράζει στρατηγική, να επαναπροσδιορίζει συνεχώς τους στόχους του και κυρίως να διαβάζει.
Παρακολουθείτε την πολιτική; Αισιοδοξείτε για την Ελλάδα σήμερα;
Υπάρχει η μεγάλη πολιτική που νιώθουμε τις αλληλεπιδράσεις της με την Ιστορία και η μικροπολιτική που τις συνέπειές της τις κουβαλάμε στην καθημερινότητα. Η δεύτερη μου είναι αδιάφορη και ποτέ δεν με έκανε να αισιοδοξώ.
Από το φύλλο της THESSNEWS #67 (19/08/2017-20/08/2017)
