γράφει ο δρ. ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ,επίκουρος καθηγητής επώνυμης έδρας Ποντιακών Σπουδών ΑΠΘ (Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας)
Μετά τον ξεριζωμό του 1922, μέρος του Πολιτικού Αρχείου του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου και των κατά τόπους επιτροπών των Ελλήνων του Πόντου (όπως της Κωνσταντινούπολης) διασώθηκε, μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 παραδόθηκε από τον διατελέσαντα αντιπρόεδρο του Συμβουλίου, Λεωνίδα Ιασονίδη, στο σωματείο «Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης» για ταξινόμηση και προστασία στο διηνεκές, όπως και έγινε, από τον αρχιμανδρίτη Πανάρετο Τοπαλίδη. Παρά την προνοητικότητα των δύο σημαντικότατων προσωπικοτήτων, το σπουδαίο αυτό αρχείο παραδόθηκε στο έλεος της λήθης, ώσπου μόλις το 2012 αυτό ανασύρθηκε και πάλι στο «φως» για συντήρηση, ταξινόμηση και ψηφιοποίηση, υπό την επιμέλεια-εποπτεία ειδικής επιτροπής με επικεφαλής τη δρα Ράνια Καλογερίδου.
Το αρχείο αποτελεί κατ’ αρχάς σημαντική πηγή για τις εθνικές διεκδικήσεις των Ελλήνων του Πόντου στην περίοδο 1918-1922, καθώς περιέχει τα Πρακτικά συνεδριάσεων του Εθνικού Συμβουλίου, υπομνήματα και αλληλογραφία του προεδρείου του με την ελληνική κυβέρνηση και με τις Μεγάλες Δυνάμεις, ακόμη και τα σχέδια σημαίας της διεκδικούμενης τότε ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου.
Επιπλέον όμως στο εν λόγω αρχείο υπάρχουν διαβήματα διαμαρτυρίας, τραγικές φωνές αυτοπτών και αυτήκοων μαρτύρων, ελληνορθόδοξων και μουσουλμάνων, καταθέσεις καταδιωχθέντων που επιβίωσαν επιβιβαζόμενοι σε κάποιο πλοίο σωτηρίας κ.ά. Ακόμη, συναντάμε ένορκες καταθέσεις αντικαθεστωτικών μουσουλμάνων, ονομαστικούς καταλόγους απαγχονισθέντων, καταλόγους Τούρκων εγκληματιών ανά επαρχία με το ιστορικό των ειδεχθών εγκλημάτων τους, μεταξύ αυτών φυσικά ο διαβόητος Οσμάν Αγάς Φεριδίνογλου από την Κερασούντα, καταλόγους οικισμών ανά επαρχία με αναλυτικά στοιχεία ανθρώπινων απωλειών, μαρτυρίες Ευρωπαίων και Αμερικανών υπηκόων, για τα δεινά Ελλήνων και Αρμενίων εξορισμένων, ακόμη και πρόχειρα σημειώματα-εκκλήσεις φυλακισμένων για βοήθεια και απελευθέρωσή τους.
Όλες αυτές οι μαρτυρίες «μιλούν» για τη Γενοκτονία είτε επιβεβαιώνοντας γεγονότα, γνωστά πλέον από άλλες πηγές, είτε, κυρίως, φωτίζοντας εντελώς άγνωστες και ανερεύνητες σελίδες της νεοτουρκικής και κεμαλικής γενοκτονικής δράσης σε βάρος του Ελληνισμού του Πόντου.
Εκτοπίσεις και ανεξέλεγκτη βία
Τα σοβαρά προβλήματα είχαν ξεκινήσει για τους Έλληνες του Πόντου ήδη από το 1916, τουλάχιστον στον δυτικό Πόντο και στις περιοχές του ανατολικού Πόντου που δεν είχαν καταληφθεί από το ρωσικό στρατό, από τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Από την ανάγνωση των επιστολών και των συγκεντρωτικών υπομνημάτων αυτής της περιόδου πληροφορείται κανείς τις ποικίλες απαγορεύσεις, τις αδικαιολόγητες εκτοπίσεις και κάθε είδους απρόκλητη και ανεξέλεγκτη βία σε βάρος του ελληνικού στοιχείου. Με άλλα λόγια η μεθοδευμένη οικονομική και φυσική εξουθένωση αποσκοπούσαν στην εξόντωση και την οριστική απαλλαγή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους ελληνορθοδόξους, εν προκειμένω στις περιοχές του Πόντου.
Τα ίδια δεινά γνώρισαν και οι κάτοικοι της περιοχής Τραπεζούντας μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων (Φεβρουάριος 1918). Από συγκεντρωτικές αναφορές που συντάχθηκαν, βασισμένες σε επώνυμες μαρτυρίες Ελλήνων και Τούρκων, πληροφορούμαστε το οργανωμένο σχέδιο καταστροφής των οικισμών: άτακτες ομάδες (τσέτες) άνοιγαν πυρ εισερχόμενοι στα χωριά φονεύοντας όποιον συναντούσαν μπροστά τους, και κυρίως τους ιερείς και τους προκρίτους, έκαιγαν κατοικίες, βεβήλωναν και έκαιγαν ναούς, μοναστήρια και σχολεία, ατίμαζαν γυναίκες και έσπερναν τον πανικό, για να υποχρεώσουν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν από φόβο τις εστίες και οι τελευταίοι να αναζητήσουν καταφύγιο στην πόλη της Τραπεζούντας, με σκοπό να διαφύγουν με τον αποσυρόμενο ακόμη ρωσικό στρατό στα υπό ρωσικό έλεγχο εδάφη.
Τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης της Γενοκτονίας (μέχρι το τέλος του Πολέμου, 1918) αντικατοπτρίζονται στους στατιστικούς πίνακες ανά επαρχία, που περιέχονται στο αρχείο του Εθνικού Συμβουλίου. Παρά το ότι οι στατιστικές, εκείνης ειδικά της περιόδου, δεν μπορούν να είναι ακριβείς, ωστόσο η πληθυσμιακή αφαίμαξη ήταν αναμφισβήτητη. Για παράδειγμα, στις περιοχές της δικαιοδοσίας του μητροπολίτη Χαλδίας ο συνολικός πληθυσμός των ελληνορθοδόξων χριστιανών ανερχόταν στους 218.849 το 1912, ενώ το 1919 υποχώρησε στους 80.827.
Τα εγκλήματα και ο ξεριζωμός
Η ηρεμία στον Πόντο, μετά την ανακωχή, ήταν πολύ μικρής διάρκειας. Οι πιέσεις και τα εγκλήματα σε βάρος του Ελληνισμού του Πόντου συνεχίσθηκαν από ατάκτους και απλούς χωρικούς, ακόμη και στη διάρκεια της ανακωχής (τέλη 1918-αρχές 1919), ενώ από το τέλος του 1919 η Γενοκτονία εισέρχεται στην τελευταία, πιο καθοριστική φάση της. Καθημερινές ήταν πλέον, όπως προκύπτει από το αρχειακό υλικό, οι αυστηρές απαγορεύσεις στις μετακινήσεις χριστιανών με ατμόπλοιο εκτός περιοχών ελέγχου του Μουσταφά Κεμάλ, καθώς και οι διαταγές προς τα ατμοπλοϊκά πρακτορεία να μην λαμβάνουν επιστολές ιδιωτών (καθώς μέσα σε αυτές περιέγραφαν τους κινδύνους που διέτρεχαν).
Επιβλήθηκαν επίσης: α) η εξασφάλιση ειδών ιματισμού στον τουρκικό στρατό και στα λεγόμενα «εθελοντικά τάγματα» (τσέτες), β) η συμμετοχή σε κατ’ επίφαση εράνους και συνδρομές, γ) η φορολογία, δ) η στρατολογία και η απαλλαγή της με την καταβολή αντισηκώματος κλπ. Τα οικονομικά μέτρα συνοδεύθηκαν και από συλλήψεις, φυλακίσεις, εκτελέσεις, εκτοπισμούς, απαγωγές και εξορίες, ακόμη και των μικρών παιδιών, μέχρι το καλοκαίρι του 1922 και τον παρεπόμενο ξεριζωμό του Ελληνισμού.
Ο πλούτος του περιεχομένου του Πολιτικού Αρχείου είναι αδιαμφισβήτητος και, κατά συνέπεια, είναι σκόπιμο να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί στο μέλλον, για να φωτιστούν πολλές ακόμη άγνωστες σελίδες της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
*Θέμα ανακοίνωσης στο Διεθνές Συνέδριο: «Η Γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι συνέπειές της (1908-1923)»
ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Πολιτικό Αρχείο Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου, Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης
Στην φωτό απεικονίζεται το Εθνικό Συμβούλιο Πόντου στο Βατούμ
Από το φύλλο της THESSNEWS #158 (18/05/2019-19/05/2019)
