Μπορεί να μην έχετε παρακολουθήσει τη δημοφιλή σειρά του Netflix «Dark Tourist», όμως ο «σκοτεινός τουρισμός» είναι παγκόσμια τάση που «φωτίζει», κατά τρόπο οξύμωρο, τις πιο μελανές σελίδες της Ιστορίας. Περιηγείται σε τόπους μαρτυρίου, θυσίας, πολέμων, θανάτου. Και η Θεσσαλονίκη έχει τόσο πολυκύμαντο, αιματοβαμμένο παρελθόν, όσο και μεταφυσικό…
ΜΙΑ ΠΑΛΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
O όρος «dark tourism» εισάγεται το 1996 από δύο λέκτορες του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης. Δεν κομίζουν γλαύκα… Φιλοπερίεργα πλήθη γεμάτα άγρια προσμονή περιμένουν την γκιλοτίνα να πέσει τον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης, συγκεντρώνονται τον 16ο αιώνα στις πλατείες της Αγγλίας για να δουν τον απαγχονισμό καταδίκων και γεμίζουν το Κολοσσαίο, για να απολαύσουν το θέαμα θηρίων να αναμετρούνται με μονομάχους. Το αίμα ποτίζει το χώμα, οι Ρωμαίοι ζητωκραυγάζουν.
Εβραίοι στην πυρά
Ο δείκτης μνήμης στην περιοχή Βότση θυμίζει όσα θα έπρεπε να σκεπάσει η λήθη της ντροπής. Ένα προβοκατόρικο άρθρο σε εφημερίδα αρκεί για να πυροδοτήσει τα γεγονότα στην ηλεκτρισμένη πολιτικά ατμόσφαιρα. Είναι η ελληνική εκδοχή της «Νύχτας των Κρυστάλλων» του 1931. Η εθνικιστική οργάνωση Ε.Ε.Ε. «Τρία Έψιλον», αρχικά που σήμαιναν «Εθνική Ένωσις-Ελλάς», στις 29 Ιουνίου δίνει το σύνθημα για πογκρόμ. Ο εμπρησμός του φτωχικού συνοικισμού Εβραίων Κάμπελ οδηγεί σε όλεθρο με νεκρούς, τραυματίες, βιασμούς κοριτσιών και ολοσχερή καταστροφή των σπιτιών.
Το μένος επεκτείνεται και στον εβραϊκό συνοικισμό «151», βόρεια του Ιπποκράτειου, στη σημερινή Κάτω Τούμπα. Είχε προηγηθεί η επίθεση στον εβραϊκό συνοικισμό «6», Μαρτίου με Δελφών, εκεί που αργότερα έγιναν γήπεδα.
Γωνία Ερμού με Βενιζέλου
Τον Μάιο του 1963, έρχεται στην πόλη ο βουλευτής Πειραιώς της ΕΔΑ, Βαλκανιονίκης, γιατρός, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, Γρηγόρης Λαμπράκης. Βγαίνει από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ και περπατά προς την αίθουσα όπου θα δώσει ομιλία. Αστυνομία παντού, η κυκλοφορία σταματημένη. Δίπλα του, ο βουλευτής Τσαρουχάς. Ένα τρίκυκλο σπάζει τα μπλόκα και δύο τύποι χτυπούν με ρόπαλο στο κεφάλι τον Λαμπράκη.
Πέντε ημέρες αργότερα, στις 27 Μαΐου, υποκύπτει. Συλλαμβάνονται οι Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμ. Εμμανουηλίδης. Μόλις το 1988 τοποθετείται το μνημείο στο σημείο της επίθεσης, δημιουργία του γλύπτη Βασίλη Δωρόπουλου, δωρεά της οικογένειας Φωκά.
Υπόθεση Τζορτζ Πολκ
Φανταστείτε να ρεμβάζετε ένα πρωϊνό στον Θερμαϊκό και λίγα μέτρα από τον Λευκό Πύργο να αντικρίζετε ένα πτώμα να επιπλέει. Αυτό συνέβη στον ψαρά Λάμπρο Αντώναρο. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ, απόγονος προέδρου των ΗΠΑ, ήρθε στην Ελλάδα το 1947, γνωρίζει και παντρεύεται την αεροσυνοδό Ρέα Κοκκώνη και φτάνει στη Θεσσαλονίκη για να πάρει συνέντευξη από τον Μάρκο Βαφειάδη. Εποχή εμφυλίου πολέμου. Το βράδυ της 8ης Μαΐου φεύγει από το ξενοδοχείο του και από τότε χάνονται τα ίχνη του. Στις 10 Μαΐου οι υπάλληλοι του ξενοδοχείου αναφέρουν την εξαφάνισή του στην Αστυνομία. Δε γίνεται καμία ενέργεια. Στις 11 Μαΐου, ένας φάκελος χωρίς γραμματόσημο, που περιέχει την ταυτότητά του, βρίσκεται στο ταχυδρομείο του Λευκού Πύργου και παραδίδεται στην Υπηρεσία Αλλοδαπών.
Στις 12 Μαΐου έρχεται στην πόλη η σύζυγός του και δηλώνει εκ νέου την εξαφάνισή του. Στις 16 Μαΐου 1948, δεμένο χειροπόδαρα και με μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού, το πτώμα του Πολκ εντοπίζεται στον Θερμαϊκό. Η Θεσσαλονίκη στρέφει επάνω της τους διεθνείς προβολείς της δημοσιότητας. Πολλά βιβλία για το ανεξιχνίαστο έγκλημα θα γραφτούν: «The Salonica Bay Murder», «Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ» και άλλα – το καθένα υποστηρίζει μία θεωρία συνωμοσίας και κατασκοπείας.
Το φάντασμα της Άνω Πόλης
Η πλατεία Τερψιθέας μοιάζει κρυμμένη στο Τσινάρι, κοντά στην Ολυμπιάδος. Εκεί είναι το οκτάγωνο Μαυσωλείο, ο τουρμπές του Μουσά Μπαμπά.
Μέχρι το 1923 φιλοξενούσε τα οστά του υψηλά ιστάμενου στην αδελφότητα των Μπεκτασήδων Δερβίσηδων. Τώρα πια, ο θρύλος λέει ότι δεν πρέπει να πλησιάζεις σαν σουρουπώσει, γιατί θα σε αρπάξει το φάντασμα του δερβίση, που ορκίστηκε να φυλάει για πάντα το μαυσωλείο από τυμβωρύχους…
Οδός Μαύρης Πέτρας
Η οδός Μαύρης Πέτρας είναι ένα μικρό δρομάκι, μετά την οδό Ακροπόλεως στην Άνω Πόλη. Πλησιάζοντας σταματά κάθε θόρυβος. Πλησιάζοντας νιώθεις μια περίεργη ενέργεια. Ο μύθος θέλει κάθε τρεις ή δεκαπέντε μέρες, τα μεσάνυχτα, να ανοίγει μια πύλη και να παγιδεύει όποιον τη διασχίσει σε ένα παράλληλο σύμπαν, όπου θα περιφέρεται για πάντα και κανείς δε θα μπορεί να τον δει ή να τον ακούσει…
Η Άννα Φρανκ της Θεσσαλονίκης
Το art nouveau κτίριο στη Διαγώνιο έκρυψε τη Ροζίνα Άσσερ Πάρδο και την οικογένειά της για 548 ημέρες. Στον 3ο όροφο της Τσιμισκή 113, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, έζησαν με χριστιανικά, ψεύτικα ονόματα. Η δεκάχρονη «Ρούλα» Ροζίνα έπαιζε στην ταράτσα και εκεί έγραφε το ημερολόγιο με τα όνειρα, τις ελπίδες και τους φόβους της.
Οι άνθρωποι που τους έκρυβαν, ο γιατρός Γιώργος Καρακώτσος με τη γυναίκα του, Φαίδρα, αναφέρονται στο βιβλίο που έγραψε η Ροζίνα. Το ημερολόγιό της φυλάσσεται στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας…
Πλατεία Ελευθερίας
Γράφει το ημερολόγιο της Ροζίνα «Από το παράθυρο παρακολουθούσαμε τις ατέλειωτες σειρές των Εβραίων που τους πήγαιναν με τα πόδια στου Βαρώνου Χιρς, σταθμό επιβίβασης για την Πολωνία. Ανάμεσα στις μακριές ουρές ήταν οι θείες μου, τα ξαδέρφια και οι δύο γιαγιάδες μου». Εκεί που σήμερα βρίσκεται το Μνημείο του Ολοκαυτώματος, η επτάφωτη λυχνία των αδελφών Γκλιντ με σώματα ζωσμένα στις φλόγες, προς τιμήν των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης που μαρτύρησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, στις 11 Ιουλίου 1942 οι γερμανικές αρχές καλούν τους Εβραίους άντρες μεταξύ 18-45 ετών.
Ημερομηνία γνωστή ως «Μαύρο Σάββατο». Μέχρι τις 2 Αυγούστου 1943, σε συνολικά 19 σιδηροδρομικές αποστολές, περίπου 56.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στάλθηκαν στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Η πλειοψηφία δε γύρισε ποτέ…
Καμάρα, ultimate urban legend
Στην Αψίδα του Γαλερίου, ζει ένα στοιχειό. Κάποιοι ορκίζονται πως τις νύχτες ακούν την απόκοσμη φωνή του, σαν κλάμα. Κάποιοι όταν περνούν βράδυ, κάνουν τον σταυρό τους.
Γυναίκα είναι το στοιχειό, η Εζρά, που αυτοκτόνησε την ημέρα του γάμου της, γιατί την πάντρεψαν με το ζόρι. Ως αυτόχειρας, έμεινε άθαφτη, κατασπαράχτηκε από αδέσποτα σκυλιά και η ψυχή της έμεινε αλύτρωτη. Συνήθως είναι ήρεμη. Όταν όμως περνούν γαμήλιες πομπές αρχίζει να κλαίει και να χτυπά τις πέτρες. Κάποτε άρπαξε μια νύφη, άνοιξε η γη και την κατάπιε, κανείς δεν την ξανάδε και ο θρύλος ρίζωσε…
Αιματοβαμμένοι πύργοι και κρυμμένοι θησαυροί
Ο Λευκός Πύργος βαφόταν με το αίμα των κρατουμένων που εκτελούνταν και έπρεπε να τον καλύπτουν κάθε τόσο με ασβέστη για να εξαφανίζουν τη θέα του αίματος. Ο πύργος του Τριγωνίου, στα βόρεια κάστρα, διαρρέεται από ενεργειακά δίκτυα και τελλουρικά ρεύματα που μεγεθύνουν τη συναισθηματική κατάσταση του διερχόμενου, γι’ αυτό και κάποιοι περνώντας από εκεί, οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία.
Ο τρίτος πύργος, το Επταπύργιο, παρότι δεν είναι πια φυλακή και τόπος εκτελέσεων εδώ και δεκαετίες, κανείς δεν τολμά να το αξιοποιήσει διαφορετικά. Τηλεοπτικές εκπομπές και ξένα ερευνητικά κέντρα ασχολήθηκαν με τα φαινόμενα στο εσωτερικό του πύργου, με τις φωνές που ακούγονται τη νύχτα. Είναι οι φωνές των νεκρών φυλακισμένων; Ή οι φωνές που θέλει ο θρύλος, φωνές πνευμάτων που προστατεύουν τον θησαυρό του Επταπυργίου; Ο χάρτης του θησαυρού βρισκόταν κωδικοποιημένος στις δύο μαρμάρινες πλάκες που κοσμούσαν την είσοδό του… Αν γνωρίζεις τα «κλειδιά» με τα οποία διαβάζεται ο χάρτης, τα δύο παγώνια που πίνουν νερό στο σιντριβάνι, σου δείχνουν πού πρέπει να σκάψεις για τον θησαυρό…
Αίμα ποτάμι στον Ιππόδρομο
Όταν το 1978 ο σεισμός έριξε την πολυκατοικία στην πλατεία Ιπποδρομίου, θάβοντας τους ενοίκους της, ένας νέος αστικός θρύλος γεννήθηκε. Ήταν οι 17.000 Θεσσαλονικείς που σφαγιάστηκαν στο ίδιο μέρος, το 392 μ.Χ., με διαταγή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου και ζητούσαν εκδίκηση! Τα νεκρά τους σώματα κάλυψε μια μαρμάρινη κολόνα. Επάνω της αργότερα σκαλίζονται τα ονόματα των σφαγιασθέντων. Από τότε, η στήλη αιμορραγούσε μια φορά τον χρόνο, στην επέτειο της μεγάλης σφαγής. Η στήλη γκρεμίστηκε και αιώνες μετά χτίζεται στο σημείο ένα σπίτι. Η γηραιά κυρία που μένει εκεί το δίνει αντιπαροχή και λέει στον εργολάβο πως σε όλη της τη ζωή άκουγε κατά διαστήματα ουρλιαχτά και ποδοβολητά αλόγων και πως κάθε φορά μετά από αυτό, κάποιος δικός της πέθαινε με περίεργο τρόπο… Ναι, η οικοδομή ήταν η μοναδική σε όλη την πόλη που κατέρρευσε με τον σεισμό του 1978. Σήμερα στεγάζει το Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Φίδια στην Αγίου Δημητρίου
Μπροστά από τη ΔΕΗ, μια μαρμάρινη στήλη! Είναι ένα από τα σπάνια εναπομείναντα μνημεία των ελληνιστικών χρόνων, φτιαγμένο από δύο τεράστιες όρθιες μαρμάρινες πλάκες, κολλημένες μεταξύ τους, γι’ αυτό και την ονομάζουν Σχιστή Πέτρα, Γιλάν Μερμέρ στα τουρκικά. Είναι πιο γνωστή ως «στήλη των όφεων», γιατί ο θρύλος που τη συνοδεύει λέει πως ασκεί μια παράξενη δύναμη στα φίδια που έχουν την τάση να μαζεύονται γύρω του. Τελευταία φορά που γέμισε η περιοχή φίδια, έφεραν έναν εξορκιστή χότζα για να διώξει τα δαιμόνια που συμβόλιζαν τα ερπετά…Δεν το πιστεύετε; Τότε γιατί γύρω από τη στήλη δεν υπάρχει μαγνητικό πεδίο όπως σε κάθε άλλο σημείο της γης;
Κοίτα χαμηλά!
Περπάτα με το βλέμμα κάτω, στα μεταλλικά καπάκια. Άλλα είναι υπονόμων, άλλα αναγράφουν την υπηρεσία που τα τοποθέτησε. Εκατοντάδες όμως με μαγικά σύμβολα επάνω τους και το πεντάκτινο αστέρι σκεπάζουν τα «περάσματα» μυστικών αδελφοτήτων ή τα περάσματα από αυτόν τον κόσμο σε έναν Άλλον… μένουν για να δείξουν στους επόμενους μύστες τα σημεία επαφής. Αν δεν είσαι μέλος, δεν μπορείς να τα αποκρυπτογραφήσεις… Είναι σημάδια σε έναν αόρατο χάρτη; Είναι είσοδοι σε αυτό που κάποτε ήταν…
…μια υπόγεια πόλη;
Ένα δίκτυο στοών ενώνει τα κάστρα με τη θάλασσα, τα μνημεία μεταξύ τους. Οι εργολάβοι τις δεκαετίες του ’50 και ’60 φρόντισαν να μην πουν λέξη στις αρμόδιες Υπηρεσίες για τις μεγάλες στοές που χωρούσαν έφιππο άνδρα. Κρύπτες υπάρχουν ακόμη στα υπόγεια του Αγίου Δημητρίου και του κτιρίου του Μακεδονικού Αγώνα κάτω από τη Μητρόπολη. Όμως το λαβυρινθώδες δίκτυο από στοές και κατακόμβες υπάρχει ακόμη, πρόσκληση στους τολμηρούς: στο δάπεδο του ναού του Όσιου Δαβίδ μια καταπακτή οδηγεί σ’ αυτόν τον υπόγειο κόσμο…
Μάθημα πάνω σε μνήματα
Η ταινία «Poltergeist» είναι θρίλερ που αναφέρεται στην εκδίκηση των ψυχών, όταν το αρχαίο ινδιάνικο νεκροταφείο μετακινήθηκε για να χτιστεί ένας μοντέρνος οικισμός. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο χτίστηκε στη θέση του παλιού Εβραϊκού Νεκροταφείου, του μεγαλύτερου της Ευρώπης με 500.000 τάφους και επιτύμβιες στήλες-έργα Τέχνης. Κομμάτια του έχτισαν τις φθορές του Αγίου Δημητρίου, οι μαρμάρινες επιγραφές έγιναν οικοδομικά υλικά ή πετάχτηκαν, όπως αυτή που βρέθηκε σε μια γωνία στην οδό Ολυμπιάδος.
Μην περάσεις νύχτα
Τους Κήπους του Πασά τους λένε και Άντρο των Δερβίσηδων και Δρακόσπιτα, από τις τερατόμορφες δαιμονικές μορφές που το «στολίζουν». Πίσω από το νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος, θυμίζουν κάπως τα έργα του Γκαουντί στη Βαρκελώνη.
Άγνωστος ο αρχιτέκτονας του πάρκου, άγνωστοι και οι μυστηριώδεις άντρες που συγκεντρώνονται εκεί τις νύχτες, όπως μαρτυρούν οι γείτονες, και τελούν τεκτονικά μυστήρια πάνω στο κεντρικό «θυσιαστήριο», κομβικό γεωμαγνητικό σημείο…
