Ημέρες κατάνυξης και αγάπης με τους πιστούς να εισρέουν στις εκκλησίες την Εβδομάδα των Παθών και περιμένοντας την Ανάσταση. Οι χριστιανοί ζουν το Πάσχα βιώνοντας δια μέσου της εκκλησίας την πορεία του Σωτήρα από τα Πάθη στην Ανάσταση και εξαγνίζονται με την προσευχή και την Θεία Μετάληψη από τις αμαρτίες τους.
Η ThessNews σας εύχεται καλή Ανάσταση παρουσιάζοντας σας μερικές από τις εκκλησίες της πόλης, μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς.
Άγιος Παντελεήμονας
Η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα στην συμβολή των οδών Ιασωνίδου με Αρριανούαποτελεί μετόχι της Ιεράς Μονής Αγίας Θεοδώρας. Μαζί με την Ροτόντα, την Καμάρα, τον βυζαντινό ναΐσκο της Μεταμόρφωσης τουΣωτήρος και τηςΠαναγούδας, φωτίζουν μια περίοδο του κέντρου της πόλης που ξεκινάει από τα Ρωμαϊκά χρόνια και φτάνει ως σήμερα.
Η χαρακτηριστική αυλή με τα «τραπεζάκια έξω» δεν περνά απαρατήρητη από τον πεζό που διέρχεται έξω από τον ναό. Ο μικρός σχετικά περίβολος του ναού με τα κυπαρίσσια αποτελεί μια μικρή όαση στην καρδιά της Θεσσαλονίκης και φαντάζει σαν το μικρό μπαλκόνι της Ιασωνίδου.
Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα και το όνομά του είναι μεταγενέστερο. Εικάζεται ότι ο ναός ταυτίζεται με το καθολικό της μονής της Παναγίας Περιβλέπτου ή μονής του κυρ Ισαάκ.
Ο Ισάκ Τσελεμπής ήταν ο καδής της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο 1500 ή 1548. Τότε μετέτρεψε τον ναό σε Τζαμί και μετονομάστηκε σε «Ισακιέ τζαμί». Την ονομασία «Άγιος Παντελεήμονας» την πήρε, σύμφωνα με τις πηγές από το ομώνυμο βόρειο παρεκκλήσι του ναού της Παναγούδας ή Παναγία η Γοργοεπήκοος όπου εκεί μεταφέρθηκαν τα σκεύη του ναού όταν μετατράπηκε σε τζαμί.
Ο ναός που είναι χτισμένος με πέτρες και πλίνθους, χαρακτηριστική μακεδονική τεχνική, ανήκει στον τύπο τετρακιόνου σταυροειδούς με τρούλο. Γύρω από τον ναό υπήρχε στοά και στις τρεις πλευρές (βόρεια, δυτική και νότια) που σήμερα είναι κατεδαφισμένη.Η στοά κατέληγε σε δυο παρεκκλήσια τα οποία υπάρχουν ως σήμερα.Στο εσωτερικό, στο κέντρο του ναού υπάρχουν τέσσερις κίονες που στηρίζουν τις καμάρες που σχηματίζουν σταυρό ενώ πάνω από τον νάρθηκα υπάρχει μικρότερος τρούλος.
Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται τον 14ο αιώνα, ελάχιστες είναι διατηρημένες όπως η παράσταση της Θεοτόκου στην πρόθεση και η παράσταση ιεραρχών στο Διακονικό.
Άγιοι Απόστολοι
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται στην αρχή της οδού Ολυμπιάδος, στα δυτικά τείχη της πόλης, εκεί που κάποτε δέσποζε η Ληταία Πύλη στην αρχή της Αγίου Δημητρίου.
Πρόκειται για βυζαντινό ναό που αποτελούσε καθολικό μεγάλης μονής αφιερωμένη στην Παναγία. Χτίστηκε από τον Πατριάρχη Νύφωνα Α’ μεταξύ του 1310 με 1314 και αυτό φαίνεται από επιγραφές που βρέθηκαν σε επιθήματα των κιονοκράνων «Νίφων πατριάρχης και κτήτωρ». Ο ναός την περίοδο 1520 -1530 μετατράπηκε σε Τζαμί με την ονομασία «ΓκεζερίΚασίμ Πασά Τζαμί». Αργότερα μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και πήρε την ονομασία «Σόουκ Σου τζαμί» δηλαδή «τζαμί του δροσερού νερού» και φαίνεται να πήρε το όνομα αυτό από την κινστέρνα (βυζαντινή δεξαμενή) που βρίσκεται στα βορειοδυτικά.
Ο ναός είναι πλινθοπερίκλειστος με κεραμοπλαστική διακόσμηση που διακρίνεται για την ποικιλία των στοιχείων όπως οι μαίανδροι, οι οδοντωτές ταινίες, τα τόξα, οι σταυροί και οι ρόδακες. Ο ναός είναι πεντάτρουλος, φέρει εξωνάρθηκα και στην βόρεια και νότια στοά του περιστώου υπάρχουν παρεκκλήσια.
Χαρακτηριστικά είναι τα ψηφιδωτά του ναού που σήμερα σώζονται αποσπασματικά μιας και κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας καλύφθηκαν με κονίαμα. Εικάζεται ότι η διακόσμηση έγινε με πρότυπο την διακόσμηση του καθολικού της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη με χορηγία του πατριάρχη Νήφωνα. Τα ψηφιδωτά κατασκευάστηκαν από δύο διαφορετικούς ψηφιδογράφους και αποτελούν έξοχα δείγματα της παλαιολόγειας ψηφιδογραφίας που σε αυτά μπορεί κανείς να εντοπίσει την κομψότητα και την χάρη της ελληνιστικής αρχαιότητας.
Στον κεντρικό τρούλο του μνημείου βλέπουμε τον Παντοκράτορα περιστοιχιζόμενο από δέκα ολόσωμους προφήτες ενώ στον υπόλοιπο ναό αναπαριστώνται σκηνές από το Δωδεκάορτο: τη Γέννηση, την Βάπτιση, την Σταύρωση, την Μεταμόρφωση και την Βαϊοφόρο, όπως επίσης και η Κοίμηση της Παναγίας.
Το 2002 καθαρίστηκαν τα ψηφιδωτά και αναδείχθηκε ο ο χρωματικός πλούτος. Οι αποκαλύψεις των τοιχογραφιών ξεκίνησαν το 1926 και το 1978 στον μεγάλο σεισμό έγιναν εργασίες στερέωσης.
Ο ναός του Προφήτη Ηλία
Ο επιβλητικός ναός του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στην Άνω Πόλη στην συμβολή των οδών Ολυμπιάδος και Προφήτη Ηλία. Οι πηγές αναφέρουν ότι στο σημείο που κτίστηκε ο ναός ήταν τα βυζαντινά ανάκτορα τα οποία καταστράφηκαν το 1342 κατά την εξέγερση των Ζηλωτών. Το 1360 με 1370 κτίστηκε η Νέα Μονή από τον μοναχό Χούμνος «αφού διάλεξε την ωραιότερη τοποθεσία της πόλης όπου πριν ήταν κτισμένα τα ανάκτορα».
Μετά την άλωση της πόλης η μονή μετατράπηκε σε τζαμί και πήρε το όνομα «Εσκί Σεραί τζαμί» (τζαμί των παλιών ανακτόρων) ενώ οι Τούρκοι ονόμαζαν την συνοικία «Μπαλαάτ» δηλαδή παλάτι.
Η αρχιτεκτονική του ναού ακολουθεί τον τύπο που συναντάμε στα καθολικά των μοναστηριών του Αγίου Όρους και είναι μοναδικός στην Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για τετρακίονο σταυροειδή ναό με τρούλο ο οποίος στην κάτοψη σχηματίζει το σχήμα του τριφυλλιού. Στην βόρεια και νότια πλευρά του κεντρικού χώρου σχηματίζονται δύο ημικυκλικές κόγχες, «οι χοροί» για να στέκονται οι ψάλτες ενώ στα δυτικά υπάρχει η «λιτή» δηλαδή μεγάλος τετράγωνος νάρθηκας με τέσσερις κίονες. Το μνημείο ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο οικοδομικό σύστημα και φέρει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο.
Το 1956 -61 ο καθηγητής Στ. Πελεκανίδης ανέλαβε την αποκατάσταση του ναού από τις προσθήκες που τοποθετήθηκαν κατά την τουρκοκρατία και αποκαλύφθηκαν αποσπασματικά οι τοιχογραφίες του ναού που καλύφθηκαν με κονίαμα. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται την δεκαετία 1360-1370 και η πιο εντυπωσιακή είναι η «Σφαγή των Νηπίων» όπου αναπαριστώνται στρατιώτες να διενεργούν την σφαγή. Οι τοιχογραφίες που συναντάμε στις τέσσερις γωνίες του κυρίως ναού είναι μεταγενέστερες του 15ου αιώνα.
Αγία Αικατερίνη
Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης στην περιοχή Τσινάρι της Άνω Πόλης είναι υστεροβυζαντινή εκκλησία και χρονολογείται στην παλαιολόγεια εποχή. Χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα και σύμφωνα με τις πηγές ταυτίζεται με το καθολικό της μονής του Χριστού Παντοδύναμου. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και αυτός ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί και πήρε το όνομα «Γιακούμπ πασά Τζαμί».
Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα της «Μακεδονικής Σχολής» καθώς είναι σταυροειδής με τρούλο, τετρακιόνιος, εγγεγραμμένος σε τετράγωνο. Γύρω από τις τρεις πλευρές του κεντρικού χώρου υπάρχει περίστωο όπου υψώνονται τέσσερις μικρότεροι τρούλοι. Ο πεντάτρουλος ναός είναι και αυτός οικοδομημένος με την πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία με πολλά κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Κατά τις αναστηλωτικές εργασίες του ναού αποκαλύφθηκαν αποσπασματικά οι υπέροχες τοιχογραφίες που αναπαριστούν την Κοινωνία των Αποστόλων και τους Συλλειτουργούντες Ιεράρχες στην κόγχη του ιερού. Διακρίνονται τα θαύματα του Χριστού στους τοίχους του κυρίως ναού όπως ο γάμος της Κανά, η θεραπεία του παραλυτικού, ο Χριστός με την Σαμαρείτιδα, η ίαση του τυφλού, η ίαση του λεπρού και ο Χριστός που γαληνεύει τα νερά της λίμνης.
Οι τοιχογραφίες του ναού της Αγίας Αικατερίνης μαζί με αυτές των άλλων ναών της
πόλης όπως των Αγίων Αποστόλων, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού κ.α, δείχνουν ότι η Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας που μετέδωσε την τέχνη σε όλα τα Βαλκάνια.Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η γειτνίαση με το Άγιο Όρος και η σχέση της πόλης με την Αθωνική πολιτεία.
Με πληροφορίες από το βιβλίο «Θεσσαλονίκη, η πόλη και τα μνημεία της» των Λ. Τσακτσίρα- Κ.Παπανθίμου –Γ.Μάντζιου –Ν.Καλογήρου, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη, 2003.
Από το φύλλο της THESSNEWS #155 (26/04/2019-27/04/2019)
