Πώς οι Πόντιοι της Καλαμαριάς και ο Ερυθρός Σταυρός έσωσαν πάνω από 1.000 παιδιά που πέθαιναν από την πείνα – Η Καλαμαριά τιμά τους πρωταγωνιστές αυτής της λησμονημένης ιστορίας
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, την περίοδο 1941-1942, εκατοντάδες παιδιά από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα σώθηκαν από την μεγάλο λιμό, όταν ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός σε συνεργασία με την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης, απέστειλε περίπου 1.000 παιδιά σε χωριά της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας για να φιλοξενηθούν σε οικογένειες.
Οι μαρτυρίες των παιδιών που φιλοξενήθηκαν αλλά και αυτών που τα φιλοξένησαν είναι συγκλονιστικές.
γράμμα από την οικογένεια που φιλοξενεί προς την οικογένια του παιδιού
Η γερμανική κατοχή και ο σκληρός χειμώνας του 1941 είχε ως αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς από την πείνα. Οι δύσκολες συνθήκες επιβίωσης ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη αλλά και στα νησιά, οδήγησαν στον θάνατο περισσότερους από 100.000 ανθρώπους ενώ στα τέσσερα χρόνια κατοχής πέθαναν περίπου 300.000 Έλληνες από πείνα, αβιταμίνωση και επιδημίες.
Η εξεύρεση τροφής ήταν ένας άλλος πόλεμος, ακόμα πιο σκληρός. Η επίταξη και οικειοποίηση των αγαθών της χώρας από το ναζιστικό καθεστώς, ο φρενήρης πληθωρισμός και η μαύρη αγορά στα προϊόντα οδήγησε σε μια αδιέξοδη κατάσταση.
Η οργάνωση συσσιτίων βοήθησε αλλά δεν έλυσε το οδυνηρό πρόβλημα της έλλειψης βασικών τροφίμων. Στο ληξιαρχείο της Θεσσαλονίκης μόνο τη χρονιά του 1942, που θεωρείται η πιο σκληρή, καταγράφηκαν 1.785 θάνατοι από πείνα και εξάντληση με ποσοστό 10% των θανάτων να αντιστοιχεί σε παιδιά ηλικίας έως 14 χρονών και 4,9% να αντιστοιχεί σε μωρά ως ενός έτους. Αντίστοιχα το 36,6% των θανάτων καταγράφηκε σε ηλικίες από 50 ως 80 ετών.
Ο Βασίλειος Καλλινίδης και η σύζυγός του. Φιλοξένησαν 2 παιδάκια στον Αγιο Παντελεήμονα Ν. Κιλκίς
Οι άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους, έκλεβαν για να ζήσουν, έκαναν εφορμήσεις σε σπίτια για λίγο σιτάρι και λίγη ζάχαρη, έτρωγαν ότι έβρισκαν ακόμα και ακατάλληλα, προς βρώση, τρόφιμα.
Η περίοδος του χειμώνα του 1941 και η μάχη για την επιβίωση οδήγησαν τον Ερυθρό Σταυρό σε συνεργασία με το ποντιακό σωματείο, «Εύξεινος Λέσχη», να επιλέξει και να μετακινήσει μικρά ορφανά παιδιά και παιδιά άπορων οικογενειών σε αγροτικές οικογένειες στα χωριά της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας για να γλυτώσουν από την ασιτία και τις αρρώστιες.
Ο Ερυθρός Σταυρός, με επικεφαλής τη δραστήρια και δυναμική προϊσταμένη των εθελοντριών, Ελίζα Κυδωνάκη, σε συνεργασία με τους Καλαμαριώτες, Μιχάλη Μεταλλείδη (πόντιος λαογράφος) και Σοφία Ασλανίδου, επέλεξαν τα παιδιά κυρίως προσφυγικής καταγωγής από 6 ως 15 χρονών και τα συνόδευσαν μαζί με εθελοντές στα χωριά. Με την προοπτική ότι εκεί θα έχουν τουλάχιστον ένα πιάτο φαγητό…
Μεσιανό Γιαννιτσών. Στις 40 οικογένειες του χωριού φιλοξενήθηκαν 33 παιδάκια. Ο Ποντιακός Σύλλογος ανέδειξε το γεγονός, το καλοκαίρι του 2017, με μια μεγάλη εκδήλωση
Θερμή υποδοχή από τους ντόπιους
Τον Μάρτιο του 1942 ξεκίνησαν οι αποστολές των παιδιών με λεωφορεία, φορτηγά και τρένα. Σε αρκετά χωριά, οι κάτοικοι δεν δίστασαν ούτε στιγμή να ανταποκριθούν στην έκκληση για τη σωτηρία των παιδιών. Σπουδαίο ρόλο διαδραμάτισε στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, ο πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Εορδαίας, Ανδρόνικος Σιβρόπουλος. Αγόρια και κορίτσια φιλοξενήθηκαν, τράφηκαν και ανατράφηκαν για δύο και περισσότερα χρόνια, κυρίως από προσφυγικές αγροτικές οικογένειες.
Χάρη στην αυταπάρνηση και την αλληλεγγύη αυτών των ανθρώπων, εκατοντάδες παιδιά σώθηκαν από την πείνα και τις ασθένειες που έφερε η σκληρή γερμανική Κατοχή. Κορυφαία είναι η περίπτωση του Μεσιανού Γιαννιτσών Πέλλας, στο οποίο φιλοξενήθηκαν 33 παιδιά από 40 οικογένειες. Πολλά παιδιά φιλοξενήθηκαν στην Πτολεμαΐδα και σε χωριά της Εορδαίας Κοζάνης (όπως τα Κομνηνά, η Πεντάβρυσος, ο Περδίκκας, ο Άγιος Χριστόφορος), στην πόλη της Κοζάνης και στο γειτονικό χωριό Χαραυγή.
Επίσης, στα χωριά Τριπόταμος, Πλατανιά, Δροσάτο, Άγιος Παντελεήμονας του Νομού Κιλκίς, στα Σεβαστιανά Πέλλας και στα χωριά Λιμνοχώρι, Πέτρες, Φιλώτας, Λεβαία, Ροδώνας του Δήμου Αμυνταίου Φλώρινας.
Οικογένεια Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου στα Κομνηνά Εορδαίας. Φιλοξένησε ένα κοριτσάκι από την Καλαμαριά
Μια λησμονημένη ιστορία….
Η ιστορικός, Ελένη Ιωαννίδου και επικεφαλής της έρευνας στο Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού, περιγράφει πώς ξεκίνησε η αναζήτηση για αυτήν τη λησμονημένη ιστορία:
«Τα στοιχεία που μπορέσαμε να βρούμε είναι λίγα, διότι πέρασαν πολλές δεκαετίες και οι άνθρωποι οι οποίοι μπόρεσαν να μας μιλήσουν ήταν τότε μικρά παιδάκια είτε από τις οικογένειες που φιλοξένησαν είτε που φιλοξενήθηκαν. Δεν υπάρχουν γραπτά τεκμήρια παρ‘ ότι συγκεντρώσαμε στοιχεία από τις προφορικές μαρτυρίες. Παρόλο που ήταν ένα γεγονός μεγάλης έκτασης, ούτε ο Ερυθρός Σταυρός δεν ήξερε για αυτό. Εμείς ξεκινήσαμε την έρευνα από το αρχείο του Μιχάλη Μεταλλείδη, όπου υπήρχαν δύο καταστάσεις με παιδιά που μετακινήθηκαν από την Καλαμαριά προς κάποια χωριά. Η αφορμή δόθηκε το καλοκαίρι το 2017, όταν το χωριό Μεσιανό Γιαννιτσών έκανε μια εκδήλωση με τίτλο ‘33 προς 40’ που σημαίνει ότι από τις 40 οικογένειες του χωριού, οι 33 φιλοξένησαν και από ένα παιδάκι. Αυτό αποτέλεσε για εμάς το έναυσμα και έτσι ξεκίνησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα με σκοπό να εντοπίσουμε αυτά τα χωριά και τις οικογένειες που φιλοξένησαν αυτά τα παιδιά. Στη διάρκεια της έρευνας διαπιστώσαμε ότι εκτός από τα 130 παιδιά που μετακινηθήκαν από την Καλαμαριά, φιλοξενηθήκαν παιδάκια και από άλλες περιοχές της Θεσσαλονίκης αλλά και παιδιά από την Αθήνα που είναι πολύ εντυπωσιακό για εκείνη την εποχή να μετακινούνται παιδιά στη Μακεδονία. Από τη Θεσσαλονίκη συνολικά μετακινήθηκαν πάνω από 1.000 παιδιά, τα οποία τα συνόδεψε μια συγκεκριμένη εθελόντρια, η Ελίζα Κυδωνάκη, η οποία ήταν πολύ δραστήρια και συμμετείχε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού. Μεγάλο ρόλο έπαιξε τότε και ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, πρόεδρος τότε της Ευξείνου Λέσχης, η οποία κατά τη διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε συσσίτια και συλλογή ρουχισμού για τους απόρους. Αυτά τα παιδιά φιλοξενήθηκαν, κάποια για 2-3 μήνες και κάποια μέχρι τη λήξη της κατοχής. Από Αθήνα δεν γνωρίζουμε πόσα ήταν τα παιδιά. Έχουμε συγκεντρώσει 25 μαρτυρίες από τα 18 χωριά που εντοπίσαμε μέχρι σήμερα, διότι η έρευνα συνεχίζεται. Είναι μια εντελώς λησμονημένη ιστορία, η οποία είναι πολύ σημαντική, και είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε τις οικογένειες».
Η Ελένη Πασαχίδου που φιλοξενήθηκε στην Κοζάνη από την οικογένεια Δημήτρη Φόρη
Η Καλαμαριά τιμά τα χωριά της Μακεδονίας
Ο δήμος Καλαμαριάς, το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού και η έδρα Ποντιακών Σπουδών του Α.Π.Θ. διοργάνωσαν εκδήλωση για να τιμήσουν τους πρωταγωνιστές αυτής της ιστορίας με τίτλο «Σε ’σένα που άπλωσες το στοργικό σου χέρι για να αγκαλιάσεις το ξενιτεμένο μου μικρό… Η Καλαμαριά τιμά τα χωριά της Μακεδονίας που έσωσαν τα παιδιά της στη γερμανική Κατοχή» την Κυριακή 31 Μαρτίου στο δημοτικό θέατρο «Μελίνα Μερκούρη».
Ο Κώστας Χαζαρίδης στη συνέντευξη. Η οικογένειά του είχε φιλοξενήσει στα Κομνηνά Εορδαίας
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
Ευμορφίλη Σιδηροπούλου-Θεοδοσιάδου (από την Καλαμαριά, φιλοξενήθηκε στον Φιλώτα του νομού Φλώρινας)
Εμείς φύγαμε, οι άλλες αδελφές μου που ήτανε στο σπίτι με λένε «όταν φύγατε κλαίγαμε!». Εμείς, εε, παιδιά, ξέρω ’γω, δεν… Μπήκαμε στο λεωφορείο. Όχι, δεν στεναχωρεθήκαμε. Ε, ξέραμε ότι φεύγουμε για την πείνα, είχε πείνα τότε. Και πήγαμε.
Σήμερα λέω «μπράβο!» στους ανθρώπους. Τότε, ας πούμε, ήταν πείνα… Μας πήραν, μας φιλοξένησαν και ερχόταν και η μητέρα μου και την φορτώνανε αλεύρια κι αυτά και το ένα και το άλλο κι ερχότανε στην Καλαμαριά. Ε, πώς να αισθανθώ!
Ανδρόνικος Σιβρόπουλος, πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Εορδαίας. Μεγάλη η συμβολή του στη φιλοξενία των παιδιών στα χωριά της Εορδαίας
Κωνσταντίνος Χαζαρίδης (η οικογένειά του φιλοξένησε ένα παιδάκι στα Κομνηνά Εορδαίας)
Όπως είναι ο Ερυθρός Σταυρός. Και τα πήρε και τα φέρανε. Και είχαμε ένα γιατρό, καθόταν σε αυτό εδώ το σπίτι. Αυτό το δικό μας, φορούσε κοντό παντελόνι, τα μπουτάκια του από δω ήσανε μελανιασμένα. Και μας έλεγε ο γιατρός «μη τα δίνετε απότομα φαΐ, μπορεί να πεθάνουνε». Και σιγά-σιγά, σιγά-σιγά και κάθεται. Το είχαμε τρία χρόνια.
Μια χαρά! Να, όπως ήμουνα εγώ, η μάνα μου είχε εμένα σαν παιδί κι εκείνο δεν το ξεχωρίζαμε. Ούτε κι εγώ το ξεχώριζα, να λέω εγώ «είναι ξένο παιδί»…
Σοφία Ασλανίδου. Βοήθησε και συμμετείχε στη μεταφορά των παιδιών της Καλαμαριάς στα χωριά της Μακεδονίας
Αθηνά Καλλινίδου-Ιατρίδου (από τη Θεσσαλονίκη, φιλοξενήθηκε στη Χαραυγή του νομού Κοζάνης)
Κατ’ αρχήν μόλις με πήγε στο σπίτι, θυμάμαι πως έκανε δηλώσεις στα παιδιά του. Είπε «η Αθηνά είναι αδερφή σας και θα πρέπει να είστε όλοι μαζί, μια παρέα». Κι έτσι έγινε, ναι, βέβαια…
…Και τρελάθηκαν όλοι μόλις άκουσαν ότι τους πήρα στο τηλέφωνο μετά από χρόνια, ότι ήμουν εγώ! Τρελάθηκαν και άρχισαν ένας-ένας να μου ’ρχονται επίσκεψη! Ναι, ήταν πολύ ωραία, εγώ το είχα χαρεί τότε πάρα πολύ, γιατί βρήκα τους ανθρώπους που με φρόντισαν σε δύσκολα χρόνια, δύσκολες εποχές πολύ. Εσείς δεν μπορείτε να τα ξέρετε, ούτε να σας τύχει ο πόλεμος, είναι κακό πράμα ο πόλεμος!
Ο Μιχάλης Μεταλλείδης. Συνέβαλε τα μέγιστα στη μεταφορά των παιδιών της Καλαμαριάς στα χωριά της Μακεδονίας
Δέσποινα Τσαβδαρίδου και Ιφιγένεια Καϊσίδου (οι οικογένειές τους φιλοξένησαν παιδάκια στο Λιμνοχώρι του νομού Φλώρινας)
Η μάνα του τον έφερε. Κάθισε εδώ, κάνα δυο μήνες θα κάθισε. Μόλις… Ούτε το ποτήρι δεν ήξερε να πιάνει το καημένο. Έπεφτε από τα χέρια του για να πιει νερό. Ήταν οκτώ χρονών. Μικρό ήτανε. Τόσο ήταν. Δε μπορούσε το καημένο. Δεν είχε δύναμη! Νηστικό ήτανε. Νηστικό…
Ύστερα από λίγο καιρό ήρθε η μάνα του να το δει. Να δει πώς πάει το παιδί. Τώρα, πατέρα δεν είχε; Και βλέπει το παιδί ζωήρεψε και λέει τον παππού, τον πεθερό μου: «Μπάρμπα Γιώργη, ας πάρω αυτό κι ας φέρω της αδερφής μου. Και κείνο χάλια είναι». Και κείνος «Φέρνατο, φέρνατο» -ποντιακά το λέγε. «Φέρνα, φέρνα. Ό,τι να ’ναι. Φέρνα».
Ε, σαν αδέρφια. Σαν αδέρφια. Εμείς ήμασταν εφτά παιδιά. Ό,τι τρώγαμε εμείς, τρώγανε. Γάλα είχαμε. Γάλα, τυρί. Είχαμε αρνιά. Σφάζαμε κοτόπουλα, αυγά. Γεωργικό σπίτι…
Από το φύλλο της THESSNEWS #151 (30/03/2019-31/03/2019)
