Ο Ιωάννης Παπάφης υπήρξε ένας από τους μεγάλους ευεργέτες της Ελλάδος. Διέθεσε την μεγάλη περιουσία του για να ιδρύσει νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, σχολεία αλλά και να ενισχύσει οικονομικά πολλά ιδρύματα και οικογένειες σε Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Μάλτα και Κωνσταντινούπολη.
Ο εθνικός ευεργέτης γεννήθηκε το 1792 στη Θεσσαλονίκη, στην ενορία του Αγίου Αθανασίου. Πατέρας του ήταν ο Νικόλαος Παπάφης, εύπορος και δραστήριος έμπορος στη Σμύρνη και η μητέρα του ήταν γόνος της ονομαστής οικογένειας του Δημήτρη Αναστασιάδη. Σπούδασε στη Θεσσαλονίκη και σε ηλικία 16 ετών εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη ως το 1810 όπου και την εγκατέλειψε λόγω του αιφνίδιου θανάτου του πατέρα του. Η ευστροφία του, η υπευθυνότητά του και η προνοητικότητά του, τον έκαναν να ξεχωρίσει και να τον εμπιστευθεί στις επιχειρήσεις του ο αδελφός της μητέρας του, Ιωάννης Δ. Αναστασιάδης. Ο θείος του ήταν Πρόξενος της Σουηδίας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και δημιούργησε για τον ανιψιό του μια καινούρια επιχείρηση, πάνω στο εμπόριο και τα ναυτιλιακά, στο μικρό νησί της Μεσογείου που τότε ήταν υπό αγγλική διοίκηση, τη Μάλτα. Αναπόφευκτο ήταν η Μάλτα να γίνει η δεύτερη πατρίδα του όπου εκεί έζησε για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.
Παντρεύτηκε την κορσικανή, Βικεντία Ακουιλίνα, δεν έκανε ποτέ παιδιά και πέθανε σε ηλικία 94 ετών στις 16 Φεβρουαρίου 1886.
Οι δωρεές του ευπατρίδη
Στη Μάλτα εργάστηκε ως μεσίτης και στη συνέχεια ως χρηματομεσίτης, ενώ παράλληλα ανέλαβε την τροφοδοσία του αγγλικού στόλου της Μεσογείου, αποκτώντας μεγάλη περιουσία.
Ο ευεργέτης καθόλη την παραμονή του στη Μάλτα εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες του νησιού με πολύ μεγάλο κύρος.
Αν και δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα, πάντα φρόντιζε να γνωρίζει τις εξελίξεις και έκανε την πρώτη του μεγάλη δωρεά για την επανάσταση του 1821 και αργότερα συνέχισε να βοηθάει οικονομικά κατά την εποχή του Ιωάννη Καποδίστρια «δια να τα μεταχειρισθεί εις έργα Θεάρεστα».
Διέθεσε 1000 φράγκα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης για την ίδρυση Γηροκομείου «υπέρ των γεγηρακότων και απομάχων κληρικών» έπειτα από οικονομική βοήθεια που του ζήτησε ο Ιωακείμ Γ’. Το 1879 δώρισε 10.000 χρυσές λίρες για την ίδρυση του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα στην Αθήνα και 15.000 χρυσά φράγκα στο Ορφανοτροφείο, Ελένης Τζανής, στον Πειραιά. Παράλληλα ίδρυσε στη Μάλτα το Παπάφειο ίδρυμα για την οικονομική βοήθεια των νέων που καταγόταν από το νησί και επιθυμούσαν να ξενιτευθούν. Σημαντικές δωρεές έγιναν και για το Πανεπιστήμιο Αθηνών όπου τιμήθηκε με Μετάλλιο Εθνικής Ευγνωμοσύνης. Κληροδότησε ετήσιο εισόδημα 12.000 φράγκων «προς όφελος των εκπαιδευτικών Καταστημάτων και του Ελληνικού Νοσοκομείου των υπαρχόντων εν Θεσσαλονίκη, γη της γεννήσεως μου».
Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο
Ο Ιωάννης Παπάφης συνέταξε δύο μυστικές διαθήκες, την πρώτη 18 Απριλίου 1879 και τη δεύτερη 1 Δεκεμβρίου 1883.
Στη δεύτερη διαθήκη του εκφράζει την επιθυμία και την υποχρέωση να «ιδρύσωσιν εν τη ειρημένη πόλει άσυλον διαρκές ονομασθησόμενον ‘Γηροκομείον Μελίτη’ άνευ ουδενός άλλου διακριτικού σημείου ή προσθήκης, ένθα θα καταφεύγωσι και συντηρώνται τελείως γέροντες, πτωχοί ή ανίκανοι δι εργασίαν αμφοτέρων των φύλων, ανήκοντες είς την Ελληνικήν Ορθόδοξον Εκκλησίαν, το άσυλον τούτο πρέπει να έχη μέγεθος δυνάμενον να περιλαμβάνη τουλάχιστον 150 πρόσωπα».
Σε επιστολή του στις 17 Δεκεμβρίου 1880 προς τους έφορους των Ελληνικών Σχολείων γνωστοποίησε την επιθυμία του «να γίνει εις την πόλιν σας ίδρυμα δια κατοικίαν και τροφήν και φορέματα ορφανών…».
Για τον σκοπό αυτό αγοράστηκε οικόπεδο έκτασης 58.561 τ.μ έναντι 1.698 χρυσών λιρών και το 1894 τέθηκε ο πρώτος λίθος για το Παπάφειο Ορφανοτροφείο με την αρχική ονομασία «Μελιτεύς» (Μελίτη= Μάλτα) σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη.
Τα Παπάφειο Ορφανοτροφείο «ο Μελιτεύς» το οποίο λειτούργησε υπό την επίβλεψη του Επισκόπου Θεσσαλονίκης, χρηματοδοτήθηκε από τον Ι.Παπάφη με 40.000 χρυσά φράγκα και με επιπλέον δωρεά 100.000 χρυσές λίρες έτσι ώστε από τους τόκους να συντηρείται το ίδρυμα στο οποίο γίνονταν δεκτά άρρενα ορφανά Ελληνόπουλα που είχαν Ελληνορθόδοξη πίστη και διδάσκονταν παιδεία, αγωγή και διάφορα επαγγέλματα όπως σιδηρουργική, μηχανουργική, επιπλοποιία, ραπτική, ξυλογλυπτική, αρτοποιία και μουσική. Η φιλαρμονική ορχήστρα του Συλλόγου «Μελιτεύς» ήταν από τις πιο φημισμένες και αποτελούνταν από 120 μέλη.
Τα εγκαίνια του Παπάφειου ιδρύματος έγιναν το 1903 και από τότε ως σήμερα φιλοξένησε χιλιάδες ορφανά αγόρια.
Ο Παπάφης βοήθησε παράλληλα και πολλές οικογένειες που κατέφυγαν σε αυτόν ζητώντας την βοήθειά του για διάφορους λόγους όπως για θέματα υγείας, επιβίωσης, μετακίνησης ή σπουδών των παιδιών τους. Ταυτόχρονα όμως ήταν και αυστηρός και απέφευγε αυτούς που ζούσαν εις βάρος των άλλων.
Ο τάφος του στην αγαπημένη του Μελίτη
Σε ηλικία 35 ετών ο αντιστράτηγος της Μάλτας, Πάουερ, εξ ονόματος του βασιλέως της Αγγλίας, Γεωργίου, τον διόρισε δημόσιο μεσίτη.
Το 1836 όμως ασθένησε σοβαρά κάτι το οποίο τον ανάγκασε να απέχει από τις εργασίες. Απομονωμένος πλέον στην πόλη Ραμπάτ, συνδέθηκε στενά με τις χρηματιστηριακές τραπεζικές εταιρείες «Baring Brothers & Co» στο Λονδίνο, «Hottιnger & Co» στο Παρίσι, οι οποίες με τις υποδείξεις του προέβησαν στην αγορά ή πώληση χρεόγραφών του.
Παρότι ήταν κάτοικος Μάλτας ο Ι. Παπάφης σε ηλικία 74 ετών ζήτησε να του χορηγηθεί η ελληνική ιθαγένεια αλλά ο τότε υπουργός εσωτερικών, Χαρίλαος Τρικούπης, απάντησε αρνητικά λέγοντας ότι θα έπρεπε να έρθει στην Ελλάδα και να παραμείνει για δυο χρόνια.
Ο τάφος του Ι.Παπάφη βρίσκεται στη Μάλτα στο τμήμα του αγγλικανικού κοιμητηρίου, «Braxia». Πάνω στην ταφόπετρά του, έτσι όπως όρισε στην διαθήκη του, γράφει στα ιταλικά:
«Ιωάννης Νικολάου Παπάφης
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1792
Ήλθε στη Μάλτα το 1810
Πέθανε το 1886»
Από το φύλλο της THESSNEWS #147 (02/03/2019-03/03/2019)
