Η Θεσσαλονίκη στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα δέχεται μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που αλλάζουν την εικόνα της και την καθιστούν μια πόλη με ισχυρό ρόλο στα Βαλκάνια.
Μετά την απελευθέρωσή της το 1912, η Θεσσαλονίκη είναι μια πολυπολιτισμική πόλη, πολύγλωσση, με ιδιόρρυθμη δημογραφική σύνθεση, πολυεθνική, με διαφορετικές θρησκείες και κουλτούρες και μια πόλη που αντιμετωπίζει από την μια την ανέχεια και τη φτώχεια λόγω του ιταλοτουρκικού πολέμου και από την άλλη πλευρά μια πόλη με πλούσιους κατοίκους, εμπόρους και επιχειρηματίες, που οραματίζονται τη Θεσσαλονίκη κυρίαρχη των Βαλκανίων.
Ο μουσουλμάνος Οσμάν Σαΐτ δήμαρχος της πόλης μετά την απελευθέρωση
Το 1912 η Θεσσαλονίκη έχει δήμαρχο τον «ντονμέ» (εξισλαμισμένος εβραίος) Οσμάν Σαΐτιμπν Χακί Μαχζενί, ο οποίος διορίσθηκε στις 22 Ιουνίου 1912 έπειτα από μια σειρά παραιτήσεων των προηγούμενων εκλεγέντων. Ο Οσμάν Σαΐτ παραμένει δήμαρχος ως το 1916 και επανεκλέγεται το 1920 ως το 1922.
Ο Οσμάν Σαΐτ ήταν ένας λαοπρόβλητος μουσουλμάνος, έμπορος στο επάγγελμα και πολύ δραστήριος. Ήταν παρών στην παράδοση – παραλαβή της πόλης στις 26 Οκτωβρίου 1912 στο χωριό Γέφυρα και παρέμεινε δήμαρχος ακόμα και μετά την απελευθέρωσή της. Η ελληνική πλέον Θεσσαλονίκη έχει μουσουλμάνο δήμαρχο ως στις 23 Αυγούστου του 1920, που η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας τον αντικαθιστά με τον 41χρονο Έλληνα γιατρό Κωνσταντίνο Αγγελάκη.
Εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη ζουν σύμφωνα με τις καταγραφές του 1903-1904 περίπου 83.430 μόνιμοι κάτοικοι. Από αυτούς οι 46.798 είναι εβραίοι, ποσοστό 55.5%, 25.129 μουσουλμάνοι, ποσοστό 30%, και 12.434 χριστιανοί, ποσοστό 14.5%. Μεταξύ αυτών στην πόλη συνυπάρχουν Βούλγαροι, Αρμένιοι, Φράγκοι και Λεβαντίνοι.
Το τέλος του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ου είναι μια περίοδος έντονων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στην πόλη. Η εκάστοτε δημοτική αρχή έχει να αντιμετωπίσει εκτός από το πολυεθνικό και ποικίλο θρησκευτικό μωσαϊκό, το κίνημα των Νεότουρκων, που διεκδικεί δυναμικά την παρουσία του, αλλά και την πτώση της οθωμανικής κυριαρχίας.
Το πολιτικό παρασκήνιο
Το πολιτικό παρασκήνιο μέχρι και τον διορισμό του Οσμάν Σαΐτ στη δημαρχία της Θεσσαλονίκης είναι έντονο και αμφισβητήσιμο. Το 1908 δημιουργείται το κίνημα των Νεότουρκων με μεγάλη λαϊκή συμμετοχή στη Θεσσαλονίκη.
Στις δημοτικές εκλογές του 1910 οι Νεότουρκοι κατέβασαν μονομερές ψηφοδέλτιο αλλά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, διότι οι κοινότητες της πόλης κατάρτισαν ενιαίο ψηφοδέλτιο. Εκλέχθηκαν 12 σύμβουλοι, 4 εβραίοι, 3 ελληνορθόδοξοι και 5 μουσουλμάνοι. Απ’ ό,τι φαίνεται από τις ψήφους του πλειοψηφήσαντος συμβούλου, επιχειρηματία Ισαάκ Φλωρεντίν, ελάχιστοι κατέφυγαν στις κάλπες, μιας και συγκέντρωσε μόλις 1.871 ψήφους, ενώ ο τελευταίος εκλεγείς, ο Γεώργιος Πουρασλής, συγκέντρωσε μόλις 559 ψήφους.
Χριστιανός δήμαρχος με οθωμανική κυβέρνηση
Το 1911 πραγματοποιούνται συμπληρωματικές δημοτικές εκλογές έπειτα από ενδοκομματικές συγκρούσεις και διασπάσεις. Η ελληνορθόδοξη κοινοτική ηγεσία συνεργάσθηκε με το Φιλελεύθερο Οθωμανικό Κόμμα με συμμάχους τους εξαρχικούς.
Προϋπήρξε συμφωνία για τη σταυροδοσία, η οποία δεν τηρήθηκε, με αποτέλεσμα να επικρατήσει το κόμμα των Νεότουρκων, αλλά τις περισσότερους ψήφους έλαβε ο εκπρόσωπος των Ελληνορθόδοξων και πλούσιος επιχειρηματίας Κ. Χονδροδήμος.
Βάσει της νομοθεσίας έπρεπε να διορισθεί δήμαρχος ο πλειοψηφήσας, κάτι που αναγκαστικά έγινε. Η κίνηση όμως αυτή ξεσήκωσε πολλές αντιδράσεις και διαμαρτυρίες από τη μουσουλμανική κοινότητα, που δεν μπορούσε να δεχθεί έναν «άπιστο» στον δημαρχιακό θώκο. Οι Φιλελεύθεροι μουσουλμάνοι αντέδρασαν αμέσως και απαίτησαν από τον Χονδροδήμο να παραιτηθεί. Το ίδιο έγινε και με τον δεύτερο επιλαχόντα, τον εβραίο τραπεζίτη Μ. Ασσαέλ, που και αυτός εξωθήθηκε σε παραίτηση. Τελικά διορίσθηκε δήμαρχος ο υποψήφιος των Νεότουρκων, Ισμαήλ Μπέης. Για άγνωστους όμως λόγους μερικούς μήνες μετά παραιτήθηκε, και ο νομάρχης διόρισε στη θέση του τον Οσμάν Σαΐτ μπέη, έναν μορφωμένο ντονμέ, ο οποίος γνώριζε την τουρκική και γαλλική γλώσσα, άνθρωπος πράος και λαοφιλής.
Οι δήμαρχοι της πόλης από το 1869
Ο πρώτος δήμαρχος που διορίσθηκε στη Θεσσαλονίκη ήταν ο Σουλεϊμάν Σουντί μπέης το 1869, με δημοτικό συμβούλιο αποκλειστικά από μουσουλμάνους κατοίκους της πόλης, σε ηλικία πάνω από 25 ετών, με ακίνητη περιουσία και χωρίς φορολογικές υποχρεώσεις. Οι αρμοδιότητες του δήμου περιορίζονταν στα λειτουργικά και πολεοδομικά θέματα, έργα εκσυγχρονισμού και στο μεγάλο από τότε πρόβλημα της πόλης, την καθαριότητα. Έκτοτε ως το 1886 δήμαρχοι της πόλης διορίζονται οι Αγκιάχ εφέντης, Αχμέ Ρεούφ εφέντης, Μεχμέτ, Φαΐκ μπέης, Μεχμέτ Τεφήκ πασάς, Ακήφ μπέης, Αρίφ μπέης, Αλή Ορφή εφέντης και Αλή Μουσά Ζαδέ εφέντης. Το 1886 διενεργούνται δημοτικές εκλογές και εκλέγεται δήμαρχος Θεσσαλονίκης ο μουφτής Ιμπραήμ μπέης, ο οποίος και παραιτήθηκε το 1893. Τότε δημιουργούνται νέες διοικητικές δομές της νέας ελληνικής επικράτειας και εκσυγχρονίζεται το ήδη υφιστάμενο διοικητικό πλαίσιο με την προσάρτηση των λεγόμενων «Νέων Χωρών».
Για τα επόμενα 2 χρόνια αναλαμβάνει δήμαρχος ο γαιοκτήμονας ντονμές Νεμλί Ζαδέ Χαμδή μπέης. Το 1901 δήμαρχος Θεσσαλονίκης είναι ο Χουλουσής μπέης ως το 1907 έχοντας δημοτικούς συμβούλους μουσουλμάνους, χριστιανούς και εβραίους. Αμέσως μετά διορίζονται δήμαρχοι ο Τεβφήκ μπέης και ο Αχμέτ Καπαντζής ως τον Φεβρουάριο 1908 που διενεργούνται δημοτικές εκλογές και εκλέγεται δήμαρχος ο δικηγόρος Οσμάν Αδήλ μπέης.
Από το φύλλο της THESSNEWS #134 (0/12/2018-02/12/2018)
