Τα αυθεντικά αντίγραφα των Incantadas στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης παραμένουν προσωρινά, μέχρι να βρουν μόνιμη στέγη, οι Μαγεμένες της Θεσσαλονίκης, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Ρωμαϊκής περιόδου.
Οι Μαγεμένες, ή αλλιώς Las Incantadas, αποσπάστηκαν βίαια και εκλάπησαν από τη Στοά των Ειδώλων στη Θεσσαλονίκη το 1864 από τον Μίλερ και φυγαδεύτηκαν στη Γαλλία, όπου και βρίσκονται μέχρι σήμερα, στο μουσείο του Λούβρου. Το 2015 επέστρεψαν, όχι οι ίδιες αλλά τα αυθεντικά αντίγραφά τους, στην πόλη όπου «γεννήθηκαν».
Αν και για την κατασκευή και μεταφορά των αντιγράφων χρειάστηκε να καταβληθεί το ποσό των 150.000 ευρώ, οι υπεύθυνοι δεν κατάφεραν να τις βρουν «σπίτι».
Οι τέσσερις αμφίπλευροι πεσσοί, που αναπαριστούν οχτώ αγάλματα τα οποία κοσμούσαν τη Στοά των Ειδώλων, βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στο προστώο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και μάλλον εκεί θα μείνουν, διότι αν και γνωρίζουμε την πιθανή τους θέση από όπου λεηλατήθηκαν, ουδέποτε έγιναν ενέργειες για αρχαιολογική έρευνα, έτσι ώστε να τοποθετηθούν ξανά στο ίδιο σημείο ή έστω να αναδειχθεί το μνημείο που κάποτε ήταν σημείο αναφοράς της πόλης.
Προσπάθειες «επαναπατρισμού»
Οι πρώτοι ψίθυροι για να έρθουν οι Μαγεμένες στη Θεσσαλονίκη έγιναν το 1997 (μέχρι τότε ελάχιστοι γνώριζαν ή έγραψαν για αυτές) από τον τότε δήμαρχο Κωνσταντίνο Κοσμόπουλο, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το 2012 με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, έγιναν οι πρώτες ενέργειες από τον δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη, για να κατασκευαστούν τα αντίγραφα των Μαγεμένων και να επαναπατριστούν τα εκμαγεία στην πόλη, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τότε ανέλαβε την πρωτοβουλία της χρηματοδότησης των εκμαγείων η επιχειρηματίας Έλενα Αμβροσιάδου, η οποία θα έδινε το ποσό των 180.000 ευρώ, με την προϋπόθεση να έχει την εκμετάλλευση, δηλαδή την εμπορική χρήση της έκθεσης των εκμαγείων. Ο δήμαρχος τότε δεν συμφώνησε, με αποτέλεσμα και αυτή η ενέργεια να πέσει στο κενό.
Κόστισαν 150.000
Το 2015 με πρωτοβουλία της ΔΕΘ – Helexpo, τα αντίγραφα των περίφημων Μαγεμένων έρχονται στην 80η ΔΕΘ και εκτίθενται στο περίπτερο 3, έπειτα από 14 μήνες προσπαθειών, επαφών και διαπραγματεύσεων. «Το κόστος για την κατασκευή και μεταφορά των εκμαγείων ανήλθε στο ποσό των 150.000 ευρώ με χρηματοδότηση της ΔΕΘ-Helexpo, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου, του ΟΛΘ Α.Ε και της ΕΥΑΘ Α.Ε. Είναι η καλύτερη ποιότητα αντιγράφων που φτιάχνει το Λούβρο με ειδικές ρητίνες για εξωτερικό χώρο. Στόχος της ΔΕΘ ήταν να αποδοθούν στο κοινό της Θεσσαλονίκης, αλλά μόλις τελείωσε και η παράταση της έκθεσης των Μαγεμένων, μπήκαν σε κουτιά, διότι δεν είχε αποφασιστεί από τον δήμο και την αρχαιολογική υπηρεσία πού θα τοποθετηθούν» τονίζει ο Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΘ, Κυριάκος Ποζρικίδης.
Τον Σεπτέμβριο του 2017 έγιναν τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης της στοάς των Ειδώλων στο προστώο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, όπου εκτίθενται πλέον οι τέσσερις αμφίγλυφοι πεσσοί.
«Υπήρξε μια πρόταση να εκτεθούν στην αρχαία αγορά, αν και εφόσον γίνει ανασκαφική έρευνα και αποκαλυφθεί η αρχική μορφή του μνημείου, και να τοποθετηθούν στο σημείο. Υπάρχει η ευχή και η προσδοκία να βρεθούν τα κονδύλια και να ανασκαφεί η πλατεία Αριστοτέλους. Πρόκειται για ένα λαμπρό και πολυτελές κτήριο και αυτό φαίνεται από την ποιότητα των αγαλμάτων.
Με βάση τις έρευνες που έχουν γίνει, διατυπώθηκε η άποψη ότι το μνημείο ήταν μεταξύ της Ρωμαϊκής αγοράς και των λουτρών Παράδεισος στη σημερινή πλατεία Αριστοτέλους, στο σημείο όπου βρίσκεται η παιδική χαρά» συμπληρώνει η Στυλιάνα Γκαλινίκη, αρχαιολόγος και προϊσταμένη του τμήματος λιθίων, τοιχογραφιών και ψηφιδωτών του Αρχαιολογικού Μουσείου.
Η Στοά των Ειδώλων
Η γοητευτική ιστορία της Στοάς των Ειδώλων ξεκινάει στα τέλη του 2ου αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. Ήταν τοποθετημένες πάνω σε ένα μνημείο που σχημάτιζε στοά, ανατολικά της Παναγίας Χαλκέων, βόρεια της οδού Εγνατίας, νότια της Ρωμαϊκής αγοράς και πολύ κοντά στην τότε εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Τρανού (κάηκε το 1917).
Πρόκειται για οχτώ ανάγλυφες μαρμάρινες μυθολογικές μορφές που κοσμούν μια κορινθιακή κιονοστοιχεία. Το συνολικό ύψος της κιονοστοιχείας ήταν 12,69 μέτρα και το μήκος 20,465 μέτρα. Οι μορφές ήταν αμφίπλευρες πάνω σε 4 πεσσούς και αναπαριστούν μία Μαινάδα που παίζει φλάουτο, τον θεό Διόνυσο σε νεαρή ηλικία δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς, τη Λήδα μαζί με τον κύκνο, τη Νίκη, την Αύρα με το πέπλο της, τον Διόσκουρο με ένα άλογο στα πόδια του και τον Γανυμήδη μαζί με τον Δία μεταμορφωμένο σε αετό. Σε ένα από τα επιστύλια υπήρχε τμήμα επιγραφής: …ΝΓΕΓΕΝΗΜΕΝΟΝΥΠΟ…
Σε γκραβούρες του 1714 απεικονίζεται το μνημείο ενσωματωμένο σε ένα σπίτι στην εβραϊκή συνοικία Rogos. Οι περιγραφές των περιηγητών της εποχής μιλούν για ένα μεγαλοπρεπές μνημείο που φαινόταν από πολύ μακριά.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Τζεντίλ Κοέν (εφημερίδα Μακεδονία 1939), κάτοικο της Θεσσαλονίκης και γεννημένη περίπου το 1875, κάτω από τη στοά υπήρχε σπίτι που ανήκε στον υφασματέμπορο Λιάτσι Αρδίτι. Η Τζεντίλ θυμόταν ότι εκτός από τα αγάλματα τα οποία βρίσκονταν στον περίβολό του, υπήρχαν και άλλα στα υπόγειά του, στα οποία η κάθοδος ήταν δυνατή μέσα από ένα «ξεροπήγαδον εντός του οποίου επίσης υπήρχαν μάρμαρα».
Στη μεγάλη φωτιά του 1917 κάηκε το σπίτι και όλη η συνοικία, στη συνέχεια κατεδαφίστηκαν τα ερείπια και το νέο σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία πλατείας και την ανέγερση δημόσιων κτηρίων.
Η αρπαγή των «Μαγεμένων»
Οι Μαγεμένες ή Είδωλα, Las Incantadas στα Ισπανοεβραϊκά, Sureth Maleh στα Τούρκικα, ήταν ένα μνημείο που κοσμούσε τη Θεσσαλονίκη και προσέλκυε πολλούς περιηγητές απ’ όλο τον κόσμο.
Το 1864 έγινε ο βανδαλισμός του μνημείου από τον παλαιολόγο Εμμανουέλ Μίλερ, που βρισκόταν εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη.
Ο Μίλερ δωροδόκησε τον σουλτάνο και με την άδειά του απέσπασε βίαια τους αμφίπλευρους πεσσούς και διάφορα άλλα μέλη του μνημείου, τα οποία φυγάδευσε στη Γαλλία.
Ο ίδιος σε επιστολές προς τη σύζυγό του αναφέρει: «O σουλτάνος, μέσω του μεγάλου βεζίρη Φουάντ Πασά, μου έδωσε την άδεια να αφαιρέσω και να μεταφέρω στη Γαλλία τα οκτώ αγάλματα της Θεσσαλονίκης που τόσο επιθυμούσα… Ο πληθυσμός έχει ήδη αρχίσει να εξάπτεται και να δυσανασχετεί. Είναι έξαλλοι που θα πάρω τα αγάλµατα…» Σε άλλη επιστολή κατηγορεί τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ότι σπάει κομμάτια από το μνημείο και τα πουλάει στους τουρίστες.
Η μεταφορά των μαρμάρων έγινε με βοϊδάμαξες που διέσχισαν τη Θεσσαλονίκη ως τους μύλους Αλλατίνη (υπήρχε λιμάνι μπροστά πριν γίνει η επιχωμάτωση), όπου τα φόρτωσε στο πλοίο με προορισμό τη Γαλλία.
Τότε οι Θεσσαλονικείς ξεσηκώθηκαν και υπήρχαν έντονες διαμαρτυρίες για την κλοπή του μνημείου. Παρ’ όλα αυτά ο Μίλερ, που αποκαλούσε τα μάρμαρα «πέτρες», κατάφερε με τη βοήθεια της Οθωμανικής κυβέρνησης να ακρωτηριάσει ένα από τα πιο «γοητευτικά» μνημεία της πόλης, τμήματα του οποίου μαζί με τους αμφίπλευρους πεσσούς εκτίθενται στο μουσείο του Λούβρου.
Ο παράνομος έρωτας και τα μάγια
Την ιστορία των Μαγεμένων» ακολουθεί ένας λαϊκός μύθος του παράνομου έρωτα μεταξύ του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της γυναίκας του βασιλιά της Θράκης.
Η γυναίκα του Θράκα βασιλιά φιλοξενούνταν στο παλάτι που υπήρχε εκεί και ερωτεύτηκε παράφορα τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο βασιλιάς μόλις αντιλήφθηκε το γεγονός, διατάζει να κάνουν μάγια στον Αλέξανδρο. Ο Αλέξανδρος το πληροφορείται και δεν βγαίνει εκείνο το βράδυ από το δωμάτιό του, η βασίλισσα όμως αποφασίζει να τον επισκεφθεί. Τότε τα μάγια «έπιασαν» την ίδια και τη συνοδεία της, με αποτέλεσμα να «μαρμαρώσουν».
Από το φύλλο της THESSNEWS #131 (10/11/2018-11/11/2018)
