Ήταν 9 Απριλίου του 1941, όταν ο στρατός του Γ’ Ράιχ μπαίνει στη Θεσσαλονίκη και την καταλαμβάνει.
Η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας, η αριθμητική και εξοπλιστική υπεροχή των γερμανικών δυνάμεων, ο εγκλωβισμός των συμμαχικών στρατευμάτων στην Κλεισούρα, η κατάρρευση των οχυρών του Ρούπελ και μια σειρά λαθών στην πολεμική τακτική, οδηγούν τη 2η τεθωρακισμένη μεραρχία «Panzer» από τη Γιουγκοσλαβία στο Πολύκαστρο.
Οι μεραρχίες περνούν από τη λίμνη Δοϊράνη, βρίσκουν αφύλακτη την κοιλάδα του Αξιού, μιας και οι Βρετανοί οπισθοχωρώντας δεν πρόλαβαν να ανατινάξουν τις γέφυρες, και στις 8 Απριλίου 1941 βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη.
Η παράδοση της πόλης
Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν μεταξύ του στρατιωτικού διοικητή της Θεσσαλονίκης, αντιστράτηγου Ραγκαβή, και του Γερμανού διοικητή της 29ης μεραρχίας αρμάτων, στρατηγού Φάιελ, κατέληξαν στην παύση των εχθροπραξιών και στην παράδοση της πόλης άνευ όρων.
Στις 8 το πρωί της 9ης Απριλίου 1941, οι μηχανοκίνητες μονάδες με επικεφαλής τον ταξίαρχο Βερστ, μπαίνουν στην πλατεία Βαρδαρίου, όπου τους υποδέχεται ελληνική αντιπροσωπία, και παραδίδουν την πόλη. Παρόντες ήταν ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Μερκουρίου, και ο στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης, Νικόλαος Ραγκαβής, ενώ χρέη «διερμηνέα» άσκησε ο γερμανομαθής καθηγητής της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Περικλής Βιζουκίδης.
Τα γερμανικά τανκ παρελαύνουν στη Θεσσαλονίκη
Αμέσως μετά, τα γερμανικά τανκ παρελαύνουν στην πόλη σε Εγνατία και Λεωφόρο Νίκης, με λιγοστό κόσμο να τους χειροκροτεί και κάποιοι να τους προσφέρουν ανθοδέσμες. Η πόλη ερήμωσε, οι Θεσσαλονικείς κλείστηκαν στα σπίτια τους και ο τότε δήμαρχος Κωνσταντίνος Μερκουρίου κάλεσε με διάγγελμα τον λαό να επιστρέψει στις ασχολίες του και «να επιδείξει εμπιστοσύνην προς τον Στρατόν της Γερμανίας, όστις από της πρώτης εισόδου του εις την πόλιν ετήρησεν έναντι ημών στάσιν γενναιόφρονα και ιπποτικήν…» Από το ξενοδοχείο «Ριτζ» της πλατείας Ελευθερίας, που είχαν επιτάξει οι Γερμανοί προσωρινά για στρατηγείο τους, ο Γερμανός διοικητής της Θεσσαλονίκης εξέδωσε διαταγή:
«Εφ’ όσον ο πληθυσμός θα παραμείνη ειρηνικός, θα τον μεταχειρισθή ο στρατός καλώς και θα σεβασθεί την περιουσίαν του. Εφόσον αι τοπικαί αρχαί θα συνεργασθούν αδόλως και ειλικρινώς, θα παραμείνουν εις την αρχήν…»
Η πείνα θερίζει την πόλη
Η Θεσσαλονίκη της κατοχής έρχεται αντιμέτωπη με την ανεργία και την τεράστια έλλειψη τροφίμων. Η οικονομική ύφεση του μεσοπολέμου επιδεινώνει την κατάσταση και σε αυτό έρχεται να προστεθεί ο ερχομός 48.000 προσφύγων από τη Βουλγαρία. Τον Οκτώβριο του 1940, περίπου 50.000 τρέφονταν από τα λαϊκά συσσίτια και έναν χρόνο αργότερα ο αριθμός διπλασιάστηκε. Οι Γερμανοί επίταξαν τις σοδειές, ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στα ύψη και η μαύρη αγορά κυριαρχούσε σε μια πόλη που πεινούσε.
Μαρτυρίες της κατοχής
Οι μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν την κατοχή είναι συγκλονιστικές. «Η μάνα μου πουλούσε κάθε τόσο ό,τι πολύτιμο είχαμε. Γέμιζαν οι δρόμοι και τα μονοπάτια που οδηγούσαν στα χωράφια με κόσμο που έρχονταν από τις πόλεις να δώσει χρυσαφικά, ρούχα, αλάτι, σαπούνι, άδεια σακιά, κρύσταλλα, πορσελάνες, κάδρα, χαλιά, ραπτομηχανές, για να πάρει κάτι φαγώσιμο και προπαντός αλεύρι για να κάνει ψωμί» (Δροσάκη Ελευθερία, Εν Θεσσαλονίκη, 2000, Εντός).
«Η σύζυγος του Ελβετού πρόξενου, επιστρέφοντας στην πατρίδα της στα τέλη του 1941, μετέφερε μια ζοφερή εικόνα για τη ζωή στην πόλη. Λιπόσαρκοι ενήλικες σωριάζονταν στα πεζοδρόμια, τα πτώματά τους απομακρύνονταν αργότερα με κάρα που τα τραβούν κοκαλιάρικα άλογα, τα οποία παραπατούν από την πείνα. Οι ταφές γίνονται χωρίς φέρετρο, λόγω έλλειψης ξυλείας» (Mark Mazower, Θεσσαλονίκη, η πόλη των φαντασμάτων, 2004, εκδ. Αλεξάνδρεια).
Τα κτήρια, τα βασανιστήρια και οι φυλακές
Η σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό βρίσκεται σε πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτήρια της πόλης, σε μέγαρα και σπίτια που οι Γερμανοί τα επιτάσσουν για να στεγάσουν τις διοικητικές υπηρεσίες τους. Άλλα τα χρησιμοποιούν ως κατοικίες και άλλα για τα βασανιστήρια των αντιστασιακών. Μεταξύ αυτών των κτηρίων είναι το Φρουραρχείο της πόλης, το νεοκλασικό κτήριο της Ιονικής τράπεζας στην πλατεία Ελευθερίας, το μέγαρο «Κόφα» στην Τσιμισκή με Βενιζέλου, το μέγαρο Κονιόρδου στην παραλία της Θεσσαλονίκης, το εγκαταλελειμμένο σήμερα κτήριο στη Β. Όλγας με Γραβιάς 25, που έγινε τόπος βασανιστηρίων της Γκεστάπο, το ξενοδοχείο «Βιέννη» στην περιοχή Κολόμπου, το ξενοδοχείο «Ματζέστικ» στη γωνία λεωφόρου Νίκης με Αγίας Σοφίας, που σήμερα δεν υπάρχει, το «Κόκκινο σπίτι» στην Αγίας Σοφίας με Ερμού κ.ά. Το στρατόπεδο «Παύλου Μελά» και το Επταπύργιο χρησιμοποιούνται από τους Γερμανούς ως χώροι συγκέντρωσης και φυλάκισης των αντιστασιακών και αργότερα ως χώροι εξόντωσης και βασανιστηρίων. Μεταξύ των κτηρίων επιτάσσονται και νοσοκομεία όπως το «Γεώργιος Γεννηματάς», στο υπόγειο του οποίου προσφάτως ανακαλύφθηκε νοσοκομείο με χειρουργεία και αίθουσες ασθενών που λειτουργούσε σε έκτακτες καταστάσεις.
Η πλατεία Ελευθερίας υπήρξε ο χώρος «ταπείνωσης» και «εξευτελισμού» των Εβραίων Θεσσαλονικέων, που αναγκάστηκαν να βιώσουν τη μεγαλύτερη τραγωδία της ανθρωπότητας στα κρεματόρια του Άουσβιτς –Μπίρκεναου.
Το καλοκαίρι του 1942 η ελονοσία και η πείνα θέριζαν τη Θεσσαλονίκη. Περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι πέθαναν από την πείνα, τα βασανιστήρια, τις ασθένειες, τις εκτελέσεις και την καταναγκαστική εργασία κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Από το φύλλο της THESSNEWS #129 (26/10/2018)
