Ο Λευκός Πύργος είναι από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Όταν αναφερόμαστε στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, ο Λευκός Πύργος είναι το σήμα κατατεθέν, αιώνιο σύμβολο της πόλης, που σηματοδοτεί την άλωσή της από τους Οθωμανούς.
Η πόλη περιστοιχιζόταν από βυζαντινά τείχη τα οποία έφταναν ως το θαλάσσιο μέτωπο. Ο Λευκός Πύργος, που χτίστηκε μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης το 1430, βρισκόταν στο ανατολικό άκρο του θαλάσσιου τείχους, ενώ υπήρχε άλλος ένας στο δυτικό άκρο και ένας στη μέση. Στο σημείο όπου κτίστηκε ο πύργος, υπήρχε παλαιότερος πύργος που αποτελούσε τμήμα του βυζαντινού τείχους.
Τόπος εκτελέσεων και βασανιστηρίων
Στο πέρασμα των χρόνων ο πύργος πήρε διάφορες ονομασίες ανάλογα με τη χρήση του, όπως «Πύργος του Λέοντος» κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα και «Πύργος της Καλαμαριάς» τον 18ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ο Πύργος έγινε φυλακή, τόπος βασανιστηρίων και εκτέλεσης καταδίκων, γι’ αυτό και μετονομάστηκε σε «Πύργο των Γενίτσαρων» και «Πύργο του αίματος» (Κανλή Κουλέ).
Από τους ιστορικούς ο Λευκός Πύργος αποκαλείται η «Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», μιας και οι τοίχοι του πύργου βάφονταν με αίμα από τα βασανιστήρια των θανατοποινιτών και από εκεί ακούγονταν βολές από την εκτέλεση της θανατικής ποινής. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά η Οθωμανική αυτοκρατορία προσπαθεί να δείξει ένα πρόσωπο εκσυγχρονισμού. Τότε είναι που εφαρμόζεται το Τανζιμάτ, μια σειρά από συνταγματικές μεταρρυθμίσεις της κυβερνήσεως. Μεταξύ άλλων αποφασίζεται η κατεδάφιση των τειχών και η επέκταση της πόλης με διάνοιξη νέων δρόμων.
Ο κατάδικος που άσπρισε τον Πύργο
Ο αέρας του εκσυγχρονισμού αλλάζει και το όνομα του πύργου, που δεν μπορεί πλέον να ονομάζεται «Πύργος του αίματος». Το 1883 με φιρμάνι του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’, αποφασίζεται να ασπριστεί ο τοίχος και αναλαμβάνει αυτή τη δουλειά ο εβραίος κατάδικος Νάθαν Γκουελεντί με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Τότε δόθηκε στον πύργο η ονομασία Μπεγιάζ Κουλέ, δηλαδή Λευκός Πύργος.
Ο οκταγωνικός περίβολος
Στην κατεδάφιση των τειχών ο Λευκός Πύργος παρέμεινε στη θέση του, όχι όμως και η περίβολός του. Ο πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περιτείχισμα που σε τρεις από τις γωνίες του είχε οκταγωνικούς πυργίσκους. Πιθανολογείται ότι το περιτείχισμα κατασκευάστηκε το 1535/36 και κατεδαφίστηκε το 1911.
Με πέτρες και πλίνθους
Ο Λευκός Πύργος είναι χτισμένος με πέτρες, κονίαμα και πλίνθους και έχει ύψος 33,90 μέτρα και διάμετρο 21,70 μέτρα. Αποτελείται από ισόγειο και έξι ορόφους που επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο μήκους 120 μέτρων, το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο, αφήνοντας στο κέντρο έναν κυκλικό πυρήνα διαμέτρου 8,50 μέτρων. Γύρω από τον κεντρικό πυρήνα αναπτύσσονται μικρά δωμάτια με χαμηλά ανοίγματα, ενώ τα ενενήντα δύο σκαλοπάτια οδηγούν στον τελευταίο όροφο, όπου εκεί υπάρχει δώμα το οποίο οδηγεί στις πολεμίστρες και προσφέρει στον επισκέπτη πανοραμική θέα της πόλης. Ο φωτισμός του πύργου γίνεται από τα σαράντα παράθυρα που επιτρέπουν στο φως της μέρας να εισέλθει στο εσωτερικό του.
Ο ιστός, το κατάρτι -λάφυρο
Η εικόνα του Λευκού Πύργου με την ελληνική σημαία υψωμένη στον ιστό, ξεκινάει από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 και μετά. Ο ιστός στον οποίο βρίσκεται η σημαία, είναι το κατάρτι από το βυθισμένο τουρκικό θωρηκτό «Φετίχ –Μπουλέν». Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου του 1912 ο Ναύαρχος Νικόλαος Βότσης επιτέθηκε με το τορπιλοβόλο Τ-11, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στο τούρκικο θωρηκτό, το οποίο βυθίστηκε στον Θερμαϊκό.
Χώρος φύλαξης αρχαιοτήτων
Από το 1912 και μετά ο πύργος άλλαξε διάφορες χρήσεις. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη των αρχαιοτήτων από τις ανασκαφές που έκανε η αρχαιολογική υπηρεσία της Στρατιάς Ανατολής και συγχρόνως στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των συμμάχων.
Μέχρι και το 1983 στον Λευκό Πύργο φιλοξενήθηκαν η αεράμυνα της πόλης, το εργαστήριο Μετεωρολογίας του ΑΠΘ και συστήματα Ναυτοπροσκόπων.
Εκθεσιακός χώρος
Το 1983 παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού και ακολούθησε η αναστήλωσή του, ενώ από το 1985 λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος.
Στις 5 Σεπτεμβρίου 2008 εγκαινιάστηκε η μόνιμη έκθεση που αφορά τη Θεσσαλονίκη από την εποχή της ίδρυσής της το 316/15 π.Χ. μέχρι σήμερα.
Αξίζει κανείς να επισκεφθεί την έκθεση, η οποία είναι οργανωμένη θεματικά και αναπτύσσεται σε όλους τους ορόφους.
Σε κάθε όροφο παρουσιάζεται ένα θέμα το οποίο αναπτύσσεται διαχρονικά. Συνοπτική παρουσίαση του θέματος γίνεται στον κεντρικό χώρο του ορόφου, ενώ στα περιμετρικά δωμάτια γίνεται αναλυτικότερη διαπραγμάτευση.
Επίσης στο προαύλιο του Πύργου μπορεί να πληροφορηθεί για το μνημείο, τις ώρες λειτουργίας και το περιεχόμενο της έκθεσης.
Από το φύλλο της THESSNEWS #117 (04/08/2018-05/08/2018)
