Κουφάρια κτηρίων, σακατεμένα από τον χρόνο και τη λήθη, απομεινάρια της άλλοτε ένδοξης περιοχής των εξοχών παραμένουν οι Μύλοι Αλλατίνη.
Η μεγάλη οικογένεια Σεφαραδίτων Allatini, ιταλικής υπηκοότητας, κατάφερε να βάλει τα θεμέλια για την ανάπτυξη της βιομηχανίας στην Θεσσαλονίκη, ιδρύοντας τη μεγάλη επιχείρηση Αλλατίνη που μεσουράνησε για χρόνια στην Ελλάδα.
Οι μύλοι Αλλατίνη βρίσκονται στην ανατολική πλευρά της πόλης, σε οικόπεδο περίπου 26 στρεμμάτων, που περικλείεται από τις οδούς Ανθέων, Λασκαράτου και Κάλλας.
Τα πρώτα εργοστάσια της Θεσσαλονίκης
Από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 1912 στην πόλη της Θεσσαλονίκης κτίζονται 33 εργοστάσια, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στη δυτική πλευρά, στις εγκαταστάσεις των λιμανιών και των σιδηροδρομικών σταθμών. Στην ανατολική πλευρά της πόλης βρίσκονται τα παλαιότερα και πιο σημαντικά, κτισμένα δίπλα σε χείμαρρους ή κοντά στην θάλασσα.
Το πρώτο εργοστάσιο στη Θεσσαλονίκη είναι ένας ατμόμυλος, ιδρύεται το 1857 από τον Γάλλο Darblay και βρισκόταν μεταξύ των εκβολών του χειμάρρου του στρατοπέδου και της οδού Ευζώνων.
Τότε στην πόλη ξεκινά δειλά-δειλά η βιομηχανική δραστηριότητα, η οποία στηρίζεται κατά βάση σε ευρωπαϊκά κεφάλαια. Μέχρι το 1909 περίπου 7.000 εργάτες εργάζονται σε βιομηχανικές επιχειρήσεις. Μεταξύ αυτών είναι 3 νηματουργία, 5 ατμόμυλοι, 10 αλευρόμυλοι, 6 σαπωνοποιία (το πρώτο σαπωνοποιείο Βουδελίκα ιδρύθηκε το 1870), 3 εριουργία, 1 κεραμουργείο, 1 καρφοβελονοποιείο, το καπνεργοστάσιο της Regie με 250 εργάτες, ζυθοποιεία, ένα παγοποιείο και το εργοστάσιο ηλεκτρισμού και φωταερίου.
Οι μύλοι Αλλατίνη
Το 1883 η αυστριακή τράπεζα Χιρς συνεργάζεται με τον ιταλικής υπηκοότητας ισραηλίτη Μωυσή Allatini και ιδρύουν τη μεγαλύτερη μέχρι τότε επιχείρηση, την «Αλλατίνη», που αποτελείται από κεραμοποιεία και αλευροβιομηχανία.
Στο σημείο όπου βρίσκονται σήμερα τα ετοιμόρροπα κτήρια του εργοστασίου υπήρχε άλλος μύλος που κτίστηκε πριν το 1882. Με πρωτοβουλία του φλωρεντινού εβραϊκής καταγωγής γιατρού Μωυσή Αλλατίνη κτίζεται ο κυλινδρόμυλος και ξεκινά η μεγάλη βιομηχανία. Τη χρονιά του 1898 καίγεται και στη θέση του ξανακτίζεται, σε σχέδια του Βιταλιάνο Ποζέλλι, το κτήριο που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Για να μπορέσει να ανοικοδομηθεί και να λειτουργήσει ξανά ο κυλινδρόμυλος, η εταιρεία εκδίδει ομολογιακό δάνειο ύψους 3.000.000 φράγκων στο χρηματιστήριο Παρισίων και ιδρύεται η εταιρεία διάρκειας 50 ετών, που στην συνέχεια μετατρέπεται σε ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «Εμπορική και Βιομηχανική Εταιρεία Θεσσαλονίκης» και περιλαμβάνει τον μύλο και τα κεραμοποιεία.
Τα εγκαίνια γίνονται στις 19 Σεπτεμβρίου 1900 και ο μύλος απασχολεί 200 εργάτες, διαθέτει μηχανές ισχύος 950HP και η ημερήσια παραγωγή φθάνει στους 100 τόνους. Το νέο συγκρότημα περιλαμβάνει το κεντρικό κτήριο, αποθήκες, εργαστήρια και μικρούς βοηθητικούς χώρους. Ο μεγαλύτερος μύλος της Ανατολής είναι γεγονός και ολοένα και αυξάνεται η εξαγωγή αλεύρων μέχρι που αρχίζει σταδιακά η κάμψη.
Οι ιδιοκτήτες
Το 1923 ο Κοσμάς Πανούτσος αγοράζει την πλειοψηφία των μετοχών της εταιρείας. Ο Πανούτσος, με καταγωγή από το Κρανίδι Αργολίδας, δραστηριοποιείται στους χώρους της ναυτιλίας και εμπορεύεται σιτηρά από τη Ρωσία και τη Γαλλία. Κατέχει ισχυρή θέση στους επιχειρηματικούς και πολιτικούς κύκλους της εποχής και εισάγει την εταιρεία στο χρηματιστήριο Αθηνών.
Τη χρονιά του 1950, μέρος του κτηρίου καταστρέφεται από πυρκαγιά και ξαναχτίζεται το 1954.
Μετά τον θάνατο του Κοσμά Πανούτσου, η εταιρεία περνά στα χέρια των δύο θυγατέρων του, Μαριέτας Πανούτσου–Μάνου (μητέρας του πρώην υπουργού Στέφανου Μάνου) και Ειρήνης Πανούτσου-Βραχνού.
Η εταιρεία, που πλέον έχει μετονομαστεί σε «Αλλατίνη Α.Ε», το 1987 περνάει πλειοψηφικά στον όμιλο Δαυίδ – Λεβέντη, ιδιοκτητών της Coca Cola 3E, οι οποίοι και είναι κατά το 1/3 οι ιδιοκτήτες του χώρου. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς σήμερα φαίνεται να είναι πολυδαίδαλο. Η εταιρεία «Αστικές Αναπτύξεις Θεσσαλονίκης Α.Ε.» μέχρι και πρόσφατα κατείχαν το 30% ενώ σήμερα ιδιοκτήτες είναι 3 ιδιωτικές τράπεζες.
Μνημείο της Βιομηχανικής Ιστορίας
Οι μύλοι Αλλατίνη αποτελούν μνημείο για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Τα κτήρια και ο περιβάλλον χώρος έχουν χαρακτηρισθεί διατηρητέα και με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει απαγορευθεί οριστικά η ανοικοδόμηση του χώρου.
Το συγκρότημα αποτελεί κομμάτι της Ιστορίας, έχει αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον και μαρτυρά τη βιομηχανική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης.
Η εγκατάλειψη
Δυστυχώς ο χώρος έχει αφεθεί στην τύχη του. Ρημάζει μαζί με την ιστορία του, αφού κανένας δεν ενδιαφέρεται για αυτό το κομμάτι της βιομηχανικής μας κληρονομιάς, που αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα κτήρια της πόλης, σε μια έκταση αδόμητη, που χαρίζει ανάσες διαφυγής στην πυκνοκατοικημένη περιοχή του Ντεπώ. Χαρακτηριστική είναι η παλιά καμινάδα του εργοστασίου που δεσπόζει στον χώρο, έργο κατασκευής Βέλγων ειδικών του 19ου αιώνα.
Τα κτήρια πλέον έχουν σοβαρά προβλήματα στατικότητας, με το κεντρικό να έχει απολέσει εσωτερικά ακόμα και τα πατώματά του. Η παντελής εγκατάλειψη του χώρου από τους ιδιοκτήτες δημιούργησε την ευκαιρία να καταληφθεί το κτήριο και να γίνει χώρος περιθωριακών και παραβατικών ατόμων για πάρα πολλά χρόνια, με αποκορύφωμα ένα τραγικό γεγονός: Ήταν Νοέμβριος του 2015 όταν ένα 15χρονο κορίτσι βρέθηκε στο κτήριο μαζί με άλλα παιδιά για να παίξει. Η πτώση της από τον 4ο όροφο του κτηρίου στον 3ο, επέφερε και τον θάνατό της. Τότε ήταν που αποφάσισαν οι υπεύθυνοι να περιφράξουν καλύτερα το οικόπεδο για να μην υπάρχει εύκολη πρόσβαση. Ακόμα και τα προφανή, αφέθηκαν στην τύχη τους…
Η κληρονομιά της Θεσσαλονίκης ρημάζει, αφήνοντας εκτεθειμένη και την πόλη και τους πολίτες της.
Από το φύλλο της THESSNEWS #113 (07/07/2018-08/07/2018)
