O Γιαν Πάλαχ ή Πάλατς (τσεχ. Jan Palach) γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1948 σε ένα προάστιο της Πράγας.
Έτυχε να είναι φοιτητής μια εποχή που στην παγκόσμια πολιτική σκηνή επικρατούσε αναβρασμός και το φοιτητικό κίνημα πρωτοστατούσε στους κοινωνικούς αγώνες· δολοφονία του Ρούντι Ντούτσκε στη Γερμανία, Μάης του ’68 στη Γαλλία, η «μεγάλη προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση» του Μάο στην Κίνα, αντιπολεμικό κίνημα για το Βιετνάμ παγκοσμίως.
Η Άνοιξη της Πράγας
Τον Ιανουάριο του 1968 γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας (KSČ) ανέλαβε ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ (Alexander Dubček) ο οποίος εισήγαγε μια σειρά μεταρρυθμίσεων με σκοπό τη φιλελευθεροποίηση, τον εκδημοκρατισμό της χώρας, και τον περιορισμό της επιρροής των Σοβιετικών σε εσωτερικά ζητήματα. Αυτό το μεταρρυθμιστικό ρεύμα έμεινε γνωστό στην ιστορία ως «Η Άνοιξη της Πράγας» (τσεχ. Pražské jaro, σλοβακ. Pražská jar).
Τα τανκς συνθλίβουν την «Άνοιξη»
Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του Ντούμπτσεκ δεν έγιναν αρεστές στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης -Λεονίντ Μπρέζνιεφ στο τιμόνι του κομμουνιστικού κόμματος τότε-. Από τον Ιούνη του 1968 η πίεση προς τον Ντούμπτσεκ για άρση των μεταρρυθμίσεων γινόταν όλο και εντονότερη.
Τη νύχτα της 20ής Αυγούστου μπήκε μπροστά η επιχείρηση «Δούναβης». Τα στρατεύματα τεσσάρων χωρών-συμμάχων του Συμφώνου της Βαρσοβίας (Σοβιετική Ένωση, Πολωνία, Ουγγαρία, Βουλγαρία) εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία. Στρατός και τανκς κατέλαβαν κυβερνητικά κτίρια, απομάκρυναν της ηγεσία του Κόμματος, εξαπέλυσαν πυρά κατά των διαδηλωτών.
Πάνω από 100 ήταν οι νεκροί, δεκάδες οι τραυματίες, εκατοντάδες οι απογοητευμένοι, οι «περαστικοί με λυπημένα μάτια». Ο Κούντερα στα μυθιστορήματα του δίνει το κλίμα παραίτησης και ήττας που υπήρχε στον λαό μετά τη ματαιωμένη Άνοιξη της Πράγας».
Τελευταία πράξη: πλατεία Βέντσεσλας
Ο 20χρονος φοιτητής ήταν πολιτικοποιημένος με ενεργή συμμετοχή σε όλες τις διαδηλώσεις που ενθάρρυναν την φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος. Το μεσημέρι της 16ης Ιανουαρίου 1969 στην Πλατεία Βέντσεσλας (τσεχ. Vaclavske namesti), κεντρική πλατεία στην Πράγα, ο Πάλαχ θα προβεί στην ύστατη πολιτική του πράξη. Άφησε τον χαρτοφύλακα με ιδιόχειρη επιστολή παρέκει, και περιλούστηκε με βενζίνη.
Στην επιστολή του ζητούσε ο θάνατός του να γίνει φωνή κατά της λογοκρισίας που επέβαλε η φιλοσοβιετική πολιτική. Επιπλέον, καλούσε τον τσεχοσλοβακικό λαό να εναντιωθεί στην Σοβιετική κατοχή.
Πέθανε από τα εγκαύματα λίγες μέρες αργότερα στο νοσοκομείο. Η κηδεία του το Σάββατο 25 Ιανουαρίου 1969 μετατράπηκε σε παλλαϊκό συλλαλητήριο 8.000 ατόμων στην οποία κυριαρχούσαν τα αντισοβιετικά συνθήματα.
Αιτία θανάτου: διαμαρτυρία
Το παράδειγμα διαμαρτυρίας- αυτοθυσίας του Πάλαχ μιμήθηκαν και άλλοι. Ένα μήνα μετά ο μαθητής Jan Zajíc αυτοπυρπολήθηκε στο ίδιο μέρος. Ακολούθησε ο Evžen Plocek στην Τζιχάλβα Jihlava. Σε άλλες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας σημειώθηκαν παρόμοιες διαμαρτυρίες αυτοθυσίας όπως οι Ούγγροι Sándor Bauer στις 20 Ιανουαρίου 1969 και Márton Moyses στις 13 Φεβρουαρίου 1970.
Μνημεία για τον Γιαν Πάλαχ
Ο Πάλαχ ενταφιάστηκε αρχικά στο νεκροταφείο Olšany στην Πράγα, αλλά από τον φόβο να μετατραπεί ο τάφος του σε τόπο προσκυνήματος, η μυστική αστυνομία της Τσεχοσλοβακίας (StB) μετέφερε τα λείψανά του.
Μετά την «βελούδινη επανάσταση» το 1990 και την πτώση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας, η τεφροδόχος του επιστράφηκε επίσημα στην αρχική της θέση στην Πράγα και στο σημείο που αυτοπυρπολήθηκε φτιάχτηκε μνημείο. Σε άλλες πόλεις της Ευρώπης έχουν χτιστεί επίσης μνημεία, έχει δοθεί το όνομά του σε δρόμους, σε πλατείες.
Πρώτη δημοσίευση στην Thessnews στις 16/1/2022
