Ανατολικά της πλατείας Ρομφέη, στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, βρίσκεται το μοναδικό δημόσιο βυζαντινό λουτρό που σώζεται μέχρι σήμερα.
Σε μια από τις πιο όμορφες πλατείες, την Κουλέ καφέ, μεταξύ των οδών Κρίσπου, Θεοτοκοπούλου, Φιλοκτήτου και Χρυσοστόμου, το βυζαντινό λουτρό, πνιγμένο πλέον μέσα στις πολυκατοικίες που άλλαξαν την περιοχή, κατάφερε να παραμείνει 800 και πλέον χρόνια, υπενθυμίζοντας στους επισκέπτες την ιστορία της πόλης.
Η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έπειτα από αναστηλώσεις και επεμβάσεις κατάφερε να το αναδείξει και πλέον είναι επισκέψιμο για το κοινό, ενώ η Unesco το ανακήρυξε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, από τα ελάχιστα εναπομείναντα κοσμικά κτίσματα του Βυζαντίου.
Μοναδικό βυζαντινό μνημείο
Το βυζαντινό λουτρό στην οδό Θεοτοκοπούλου, γνωστό και ως Κουλέ Χαμάμ (πλατεία Κουλέ καφέ), χτίστηκε γύρω στο 1300μ.Χ. και λειτούργησε ως το 1940 αδιαλείπτως.
Είναι το μοναδικό βυζαντινό λουτρό στη Θεσσαλονίκη που σώζεται ως σήμερα, αν και έχει υποστεί πολλές τροποποιήσεις. Το 1952 ανακηρύχτηκε διατηρητέο μνημείο και μετά από εργασίες που έγιναν το 2010, κατάφερε να υποδεχτεί τους επισκέπτες μόλις το 2015. Στο κτίριο έγιναν πολλές επεμβάσεις λόγω των φθορών από την εγκατάλειψη και τις ρωγμές από τον σεισμό το 1978.
Η αρχιτεκτονική
Το Λουτρό πιθανότατα ανήκε σε μοναστήρι και διατηρεί την τυπική τριμερή του διάταξη, αποδυτήρια (frigidarium), χώρος προετοιμασίας με χλιαρό νερό (tepidarium), θερμά διαμερίσματα (caldarium) και το υπόκαυστο, δηλαδή χαμηλό υπόγειο με χτιστούς χαμηλούς κίονες στο οποίο κυκλοφορούσε ο θερμός αέρας που θέρμαινε το δάπεδο.
Το ένα από τα δύο δωμάτια του θερμού χώρου φέρει χαμηλό τρούλο, ενώ το άλλο καλύπτεται από ημισφαιρική οροφή. Υπάρχει δεξαμενή στη βόρεια πλευρά, όπου εκεί θερμαινόταν νερό και διοχετευόταν στη συνέχεια στο εσωτερικό του λουτρού με πήλινους σωλήνες.
Διασώζονται μέχρι και σήμερα οι μαρμάρινοι λουτήρες, που μπορεί να μην τρέχουν νερό, αλλά η εσωτερική ατμόσφαιρα του κτίσματος αφηγείται την ιστορία της πόλης και τη λουτρική παράδοση ανά τους αιώνες.
Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι στην αρχή το λουτρό ήταν μόνο για άντρες ή μόνο για γυναίκες και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας έγινε διπλό.
Το μνημείο αποτελεί το μεγαλύτερο και πληρέστερα σωζόμενο βυζαντινό λουτρό, από τα λιγοστά που διατηρήθηκαν στον ελλαδικό χώρο και το μοναδικό που διασώθηκε από τα πολυάριθμα λουτρά της Θεσσαλονίκης που αναφέρονται σε βυζαντινά κείμενα.
Τα τελευταία χρόνια το αναστηλωμένο βυζαντινό λουτρό φιλοξενεί στους χώρους του συναυλίες με περιορισμένο αριθμό θεατών.
Η βυζαντινή κινστέρνα
Λίγο πιο νότια από το βυζαντινό λουτρό, στην οδό Ολυμπιάδος, βρίσκεται η βυζαντινή κινστέρνα (δεξαμενή). Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτίσμα με χοντρούς τοίχους και με εσωτερική επίχριση από υδραυλικό κονίαμα. Αποτελούνταν από τέσσερα ζευγάρια θόλων στηριγμένα στους τοίχους και σε τρεις κίονες. Τα μαρμάρινα στοιχεία του ανήκουν σε παλαιοχριστιανικά μνημεία. Ένας χτιστός αγωγός μετέφερε το νερό στη βυζαντινή κινστέρνα. Αυτό το μνημείο βρίσκεται κάτω ακριβώς από την οδό Ολυμπιάδος, διέρχεται κάθετα τον δρόμο στην οδό Θεοτοκοπούλου πολύ κοντά με το βυζαντινό λουτρό. Δυστυχώς ακόμα δεν έχει εγκριθεί η χρηματοδότηση για την ανάδειξή του, που ίσως φανερώσει καλά κρυμμένες ιστορίες της πόλης από τις συγκλονιστικές διαδρομές του νερού.
Από το φύλλο της THESSNEWS #92 (10/02/2018-11/02/2018)
