Μέσα στα στενά σοκάκια της Άνω Πόλης, κατηφορίζοντας νοτιοδυτικά από τη Μονή Βλατάδων, ανάμεσα σε σπίτια και αυλές με μικρούς κήπους, αντικρίζεις τη μονή Λατόμου κρυμμένη σε ένα από τα ωραιότερα σημεία της Θεσσαλονίκης.
Η μονή Λατόμου ή αλλιώς η μονή του Οσίου Δαυίδ βρίσκεται στο τέρμα της οδού Αγίας Σοφίας, σε μια μικρή πάροδο της οδού Τιμοθέου.
Ο όσιος Δαυίδ
Ο καθολικός ναός της μονής ήταν αφιερωμένος στον Χριστό Σωτήρα ή για άλλους στον Προφήτη Ζαχαρία. Το όνομα του Οσίου Δαυίδ δόθηκε πολύ αργότερα, μόλις το 1921, προς τιμήν του Αγίου που κατά τον 6ο αιώνα ασκήτεψε στην περιοχή πάνω σε ένα δέντρο.
Πρόκειται για παλαιοχριστιανικό μνημείο, κτισμένο στα τέλη του 5ου με 6ου αιώνα πάνω στη θέση ενός ρωμαϊκού κτηρίου.
Δώρο της Θεοδώρας
Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε από την κρυπτοχριστιανή Θεοδώρα, κόρη του χριστιανομάχου αυτοκράτορα Μαξιμιανού Γαλέριου, και με δική της εντολή κατασκευάστηκε το εξαιρετικού κάλλους ψηφιδωτό της αψίδας του ιερού.
Λίγο μετά την άλωση, κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Σουλουτζέ ή Κεραμεντιν τζαμί και μετά την απελευθέρωση το 1912 δόθηκε στη χριστιανική λατρεία.
Η αρχιτεκτονική του ναού
Ο ναός αρχικά ήταν τετράγωνος στην κάτοψη και είχε εσωτερικά τέσσερις καμάρες σε σχήμα σταυρού. Το κτίσμα είχε πυργόσχημο τρούλο που υψωνόταν πάνω από τετράγωνη βάση και είχε φωταγωγό. Μετά από παρεμβάσεις λείπει ένα τμήμα του στα δυτικά, η είσοδος έχει μεταφερθεί στα νότια και ο αρχικός τρούλος από τον οποίο φωτιζόταν το εσωτερικού του μνημείου αντικαταστάθηκε από χαμηλή κεραμοσκεπή.
Το περίφημο ψηφιδωτό
Ο ναός του Οσίου Δαυίδ, μετόχι της μονής Αγίας Θεοδώρας, είναι γνωστός για το σπάνιο ψηφιδωτό του στην αψίδα του ιερού. Το υπέροχο ψηφιδωτό αποκαλύφθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντος του Αρμενίου (813 – 820) κατά τη διάρκεια ενός σεισμού. Κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας το ψηφιδωτό καλύφθηκε με δέρμα βοδιού και κονίαμα.
Στο ψηφιδωτό αναπαρίσταται το «όραμα του Ιεζεκιήλ» και χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα, περίοδος που χτίστηκε ο ναός. Απεικονίζει τον Χριστό σε εφηβική ηλικία, αγένειο, να κάθεται πάνω σε πολύχρωμο ουράνιο τόξο και να κρατάει στο αριστερό του χέρι ανοιχτό λητάριο. Κάτω από τα πόδια του κυλούν οι 4 ποταμοί του παραδείσου, Φισών, Γεών, Τίγρης και Ευφράτης. Γύρω του συμβολίζονται οι τέσσερις ευαγγελιστές, ο Ματθαίος ως άνθρωπος, ο Μάρκος ως λέοντας, ο Λουκάς ως βόδι και ο Ιωάννης ως αετός. Αριστερά του εικονίζεται ο Ιεζεκιήλ και δεξιά ο Αββακούμ, με το ψηφιδωτό να χαρακτηρίζεται από έντονους χρωματικούς τόνους, χαρακτηριστικό της παλαιοχριστιανικής ψηφιδογραφίας.
Οι βυζαντινές τοιχογραφίες
Τον 12ο αιώνα η μονή ανακαινίστηκε και κοσμήθηκε με νέες τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα και αναπαριστούν σκηνές από το Δωδεκάορτο. Οι τοιχογραφίες ήρθαν στο φως πριν μερικά χρόνια (1973-76), όταν αφαιρέθηκε το κονίαμα με το οποίο ήταν σκεπασμένες κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η μονή Λατόμου χαρακτηρίζεται από τα πιο σημαντικά μνημεία λόγω του μοναδικού παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού διάκοσμου και των βυζαντινών τοιχογραφιών που κοσμούν τον ναό.
Το Αγίασμα της Αγίας ζώνης
Λίγοι γνωρίζουν ότι λίγο πιο πάνω από τη μονή του Οσίου Δαυίδ, ανάμεσα στις αυλές των σπιτιών της Άνω Πόλης, βρίσκεται το Αγίασμα της Αγίας (Τιμίας) Ζώνης.
Στην οδό Τιμόθεου 13, υπάρχει το εκκλησάκι της Τιμίας Ζώνης. Στο εσωτερικό του υπάρχει βράχος από όπου, από τα παλαιοχριστιανικά ακόμα χρόνια, αναβλύζει ύδωρ, αγίασμα, που καταλήγει σε μια μικρή λιμνούλα.
Το εκκλησάκι είναι πάρα πολύ μικρό, χωρητικότητας ελάχιστων ατόμων και διαθέτει σχετικά μεγαλύτερη αυλή που καταλήγει σε σκάλα με σιδερένια πόρτα.
Το Αγίασμα δεν είναι πάντα επισκέψιμο και τελείται κάθε χρόνο Λειτουργία παραμονή και ανήμερα της γιορτής της κατάθεσης της Τιμίας Ζώνης, στις 31 Αυγούστου.
Από το φύλλο της THESSNEWS #90 (27/01/2018-28/01/2018)
