Η Θεσσαλονίκη, η πολυπολιτισμική πρωτεύουσα των Βαλκανίων, κατά την απελευθέρωσή της το 1912 φιλοξενούσε περίπου 90.000 κατοίκους.
Από αυτούς οι Εβραίοι αντιπροσώπευαν το 51% του πληθυσμού, το 31% ήταν Μουσουλμάνοι, το 14.5% Έλληνες, 1,5% Βούλγαροι και οι υπόλοιποι Φραγκολεβαντίνοι και Αρμένιοι. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ήταν στη συντριπτική της πλειοψηφία Σεφαραδίτες, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από την Ισαβέλλα της Ισπανίας το 1492 και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Η εβραϊκή πυκνοκατοικημένη συνοικία βρισκόταν στο κέντρο της πόλης και αποτελούνταν από οικίες, εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες και συναγωγές.
Η καταστροφική πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917 καίει ολοσχερώς το κέντρο της Θεσσαλονίκης και περισσότερες από 10.000 οικογένειες Εβραίων μένουν άστεγες και αναγκάζονται να μετεγκατασταθούν εκτός του κέντρου της πόλης.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η ανθρωπότητα ήρθε αντιμέτωπη με ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του πλανήτη. Περισσότεροι από έξι εκατομμύρια Εβραίοι εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους, βασανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξοντώθηκαν από τους ναζιστές.
Το μαύρο Σάββατο της Εβραϊκής Κοινότητας
Ήταν 11 Ιουλίου 1942 όταν οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής διατάζουν τους Εβραίους άνδρες ηλικίας 18 ως 45 ετών να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας. Τότε η εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε περίπου 56.000 πληθυσμό. Εκείνο το μαύρο Σάββατο, 6.000-7.000 Εβραίοι συγκεντρώθηκαν κάτω από τον καυτό ήλιο για πολλές ώρες και με την απειλή των όπλων εξαναγκάστηκαν σε εξευτελιστικά μαρτύρια, για να οδηγηθούν σε καταναγκαστικά έργα.
Μέσα σε λιγότερο από δέκα εβδομάδες το 12% αυτών των ανθρώπων δεν άντεξε και άφησε εκεί την τελευταία του πνοή.
Η εξόντωση
Οι φυλετικοί νόμοι δεν άργησαν να επιβληθούν και η γκεστάπο επιβάλλει το κίτρινο αστέρι και τη συγκέντρωση σε γκέτο με απαγόρευση εξόδου. Χιλιάδες Εβραίοι μεταφέρονται σταδιακά στην περιοχή Βαρώνου Χιρς δίπλα στον Σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης και από εκεί επιβιβάζονται σε τρένα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Άουσβιτς – Μπιρκενάου.
Συνολικά 19 συρμοί μετέφεραν περισσότερους από 50.000 Εβραίους από όλες τις κοινότητες της Βόρειας Ελλάδας. Ο πρώτος συρμός αναχώρησε 15 Μαρτίου 1943 και ο τελευταίος 2 Αυγούστου 1943. Ελάχιστοι επέστρεψαν πίσω. Οι υπόλοιποι εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το νέο τοπόσημο
Το Μουσείο Ολοκαυτώματος, μετά και την άρση των εμποδίων που προέκυψαν για την κατασκευή του, θα αποτελέσει τοπόσημο για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η ανέγερσή του θα γίνει στον χώρο από όπου ξεκίνησαν τα τρένα του θανάτου για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη δυτική είσοδο της πόλης κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό. Το Μουσείο Ολοκαυτώματος είναι ένα διεθνές σύμβολο ενάντια στον ρατσισμό και στις διακρίσεις κάθε είδους. Η Θεσσαλονίκη οφείλει να κρατήσει άσβεστη τη μνήμη και να διατηρήσει την ταυτότητά της, η οποία είναι συνυφασμένη με την εβραϊκή κοινότητα.
